Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


kościół XVII w. Haczów

Adres
Haczów, 603

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. brzozowski, gm. Haczów

Kościół należy do najstarszych i największych gotyckich kościołów drewnianych konstrukcji zrębowej w Europe.

Świątynia odznacza się wyjątkowym monumentalizmem bryły, charakterystyczną formą architektoniczną i doskonałością rozwiązań konstrukcyjnych. Obok wartości architektonicznej duże znaczenie posiada zachowany bogaty wystrój malarski wnętrza o ciekawym programie ikonograficzno-ideowym i wysokim poziomie artystycznym, z unikatową gotycką polichromią figuralną z ok. 1494 r. Świątynia jest wybitnym przykładem średniowiecznej drewnianej architektury sakralnej Małopolski. Wpis kościoła (jako jednego z sześciu drewnianych kościołów południowej Małopolski) na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO potwierdził uznanie jego wyjątkowej wartości w skali świata.

Historia

Datowanie kościoła występujące w literaturze naukowej jest niejednolite. Początkowo uważano, że budowla pochodzi z XVII w. i została wzniesiona wkrótce po najeździe tatarskim w 1624 r. Odkrycie we wnętrzu świątyni późnośredniowiecznej polichromii, przesunęło datowanie budowli na koniec XV w. Niektórzy badacze wysuwali też hipotezy, dotyczące czasu jego powstania w 4 ćw. XIV w. Obecnie wyniki badań dendrochronologicznych pozwalają w miarę precyzyjnie określić początek budowy świątyni na przełom lat 50. i 60. XV w. Kościół jest prawdopodobnie fundacją króla Kazimierza Jagiellończyka. W 1494 r. strop i ściany kościoła ozdobiono monumentalną polichromią (zachowaną w znacznej części do dziś). W 1. poł. XVII w. kościół został rozbudowany: wzniesiono izbicową wieżę-dzwonnicę, wieżyczkę na sygnaturkę, dodano obiegające kościół podcienia (tzw. soboty) oraz wycięto w nawie koliste otwory okienne. W 2 poł. XVIII w. do nawy od północy dobudowano: Kaplicę Matki Bożej Bolesnej i niewielki skarbiec oraz zapewne powiększono zakrystię. W tym czasie zasłonięto XV-wieczną polichromię poprzez pobielenie ścian oraz ufundowano nowe wyposażenie świątyni. W 1864 r. wykonano kolejny gruntowny remont świątyni i modernizację wnętrza, m.in. w nawie i w prezbiterium założono nowe stropy z fasetą, zaskrzynienia podparto drewnianymi słupami-filarami, wymieniono gonty i szalunki. Zapewne w końcu XIX w. wnętrze ozdobiono polichromią o charakterze eklektycznym (figuralną na stropie, iluzjonistyczno-ornamentalną na ścianach). W XIX i XX w. kościół wielokrotnie poddawano remontom. Nie spowodowały one jednak istotniejszych zmian w wyglądzie budowli. Dach kościoła, uszkodzony podczas działań wojennych w 1914, zreperowano w 1915. Po wybudowaniu w bezpośrednim sąsiedztwie nowego murowanego kościoła (ukończonego w 1944 r.) drewniana świątynia została opuszczona. Zagrożenie stopniową degradacją nieużytkowanego kościoła zostało oddalone dzięki odkryciu w 1955 r. gotyckich malowideł stropu oraz zainteresowaniu środowiska konserwatorów zabytków. Przeprowadzone w trakcie prac remontowo-konserwatorskich prace badawcze (dotyczące architektury i wystroju wnętrza) spowodowało istotne przewartościowania teoretyczno-metodologiczne dotyczące badań nad drewnianą architekturą sakralną epoki gotyku. Po zakończeniu remontów i prac konserwatorskich, trwających z przerwami od końca lat 50. XX w., kościół został ponownie konsekrowany w 2000 r.

Opis

Kościół położony jest w historycznym centrum wsi, nieopodal obecnej drogi Krosno-Sanok. Usytuowany jest na wysokiej skarpie, nad zachodnim brzegiem rzeki Wisłok. Od zachodu sąsiaduje z XX-wiecznym, murowanym kościołem parafialnym. Kościół jest orientowany, ogrodzony drewnianym, zadaszonym gontem parkanem (wykonanym w l. 80. XX w.) Na terenie placu kościelnego znajduje się także drewniany, zabytkowy spichlerzyk plebański. Kościół składa się z prezbiterium na rzucie wydłużonego prostokąta o trójbocznym zamknięciu od wschodu, z przylegającą od północy zakrystią oraz z szerszego korpusu nawowego, wzniesionego na rzucie zbliżonym do kwadratu. Od północy przylegają do nawy XVIII-wieczne: kaplica Matki Bożej Bolesnej na rzucie prostokąta oraz skarbczyk usytuowany pomiędzy ww kaplicą i zakrystią. Od zachodu do nawy dostawiona jest wieża (XVII w.) na rzucie zbliżonym do kwadratu.Trójdzielna bryła kościoła składa się z równych wysokością prezbiterium i korpusu nawowego, nakrytych jednokalenicowym, dwuspadowym dachem (od wschodu trójpołaciowym) oraz z wieży. Na kalenicy dachu ośmioboczna XVII-wieczna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona cebulastym hełmem z latarnią. Partie nawy ponad zaskrzynieniami nakryte są dachami pulpitowymi. Wieża ma silnie pochyłe ściany, izbicę o ścianach pionowych szalowanych deskami z ozdobną koronką u dołu i nakryta jest dachem namiotowym zwieńczonym latarnią z cebulastą kopułką. Kościół i wieżę obiegają, dodane w XVII w. soboty, nakryte dachem pulpitowym wspartym na drewnianych słupach. Budowla wzniesiona jest w konstrukcji zrębowej, na kamiennym podmurowaniu. Zachował się pierwotny więźbowo-zaskrzynieniowo-zaczepowy system nakrycia budowli. Ściany wzmocnione są lisicami i poszyte gontem. Późniejsza wieża-dzwonnica wzniesiona w konstrukcji słupowo-ramowej ma także gontowe poszycie ścian, a izbicę szalowaną deskami w układzie pionowym. Pokrycie dachów stanowi gont, hełm wieży i wieżyczki na sygnaturkę - blacha miedziana. Prezbiterium oraz pn. i pd. ściany nawy obiega (pod okapem dachu) gzyms wieńczący, wsparty na profilowanych i fazowanych zaczepach, z których cztery (w pd. ścianie prezbiterium) ma formę ludzkich masek. Więźba dachowa jest storczykowa z wzdłużnym usztywnieniem, a jej elementy konstrukcyjne opatrzone są średniowiecznymi ciesielskimi znakami montażowymi. W południowej ścianie nawy zachował się otwór drzwiowy zamknięty ostrołukowo z deskowymi drzwiami zaopatrzonymi w ozdobne gotyckie okucia kowalskiej roboty. Wnętrze kościoła nakryte jest stropem płaskim, w nawie z zaskrzynieniami wspartymi na słupach, w prezbiterium z fasetą. Ściana tęczowa ma prostokątny wykrój. Chór muzyczny wsparty jest na dwóch słupach. Wnętrze dekorowane jest polichromią. Najstarsze są, fragmentarycznie zachowane, tzw. zacheuszki czyli krzyże konsekracyjne, zapewne z ok. poł. XV w. Ściany nawy i prezbiterium dekorowane są gotyckimi polichromiami figuralnymi i ornamentalnymi z 1494 r. (Pierwotnie gotyckie malowidła występowały także na stropie kościoła. Do dzisiaj przetrwało jedynie 11 desek stropowych z fragmentami malowideł średniowiecznych. W 2000 r. deski te umieszczono na stropie, uzupełniając je współcześnie wykonaną polichromią). Na północnej ścianie prezbiterium przedstawiony jest wielokwaterowy, zakomponowany w układzie strefowym, cykl Męki Pańskiej, na ścianie południowej - m.in. sceny: Zabójstwa św. Stanisława, Koronacji NMP, wizerunek św. Michała Archanioła. W nawie - przedstawienia świętych (wśród nich monumentalna postać św. Krzysztofa), sceny z Genezis i in. Na stropie prezbiterium oraz częściowo na ścianach nawy widoczna jest też polichromia z XIX w., nawiązująca do tradycji barokowej dekoracji iluzjonistycznej (zachowana we fragmentach dokumentujących przemiany stylistyczne we wnętrzu kościoła), a w Kaplicy Matki Bożej Bolesnej polichromia w typie architektonicznej dekoracji rokokowej. Obecnie w kościele eksponowana jest znaczna część dawnego wyposażenia, m.in.: późnogotycka rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z lat ok. 1540-1550; XVIII-wieczne: ołtarze boczne, ambona, prospekt organowy; XVI-wieczna kamienna, chrzcielnica z drewnianą barokową pokrywą; ołtarz Chrystusa Miłosiernego, z końca XVII w., z kopią gotyckiej Piety (oryginał z ok. 1400 r. w murowanym kościele) w kaplicy bocznej.

Obiekt dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Anna Fortuna-Marek, OT NID w Rzeszowie, 16-09-2015 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  drewniane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.11928, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.179275