W jego skład wchodziły: gród, otwarte osady przygrodowe i kilka cmentarzysk kurhanowych (liczących ob. od kilku do ponad stu kurhanów), położonych przeważnie wzdłuż lewego brzegu Wieprza. Unikatowy element w krajobrazie Roztoczańskiego Parku Narodowego i Roztocza.

Usytuowanie i opis

Cmentarzysko w Guciowie (stanowisko 5) znajduje się ok. 250 m na północ od skrzyżowania traktu Bondyrz-Obrocz z drogą leśną do wsi Kosobudy. Leży po obu stronach drogi, na łagodnie opadającej ku południowemu zachodowi terasie prawego brzegu rzeki Wieprz. Jest zlokalizowane u stóp zachodnich zboczy Stokowej Góry, w części lasu państwowego o lokalnej nazwie „Stoki” należącego do Roztoczańskiego Parku Narodowego, na działkach leśnych nr 227 i 228 Nadleśnictwa Kosobudy. Dzięki dodatkowej ochronie prawnej stanowisko i jego najbliższe otoczenie są wyłączone z gospodarki leśnej. Cmentarzysko składa się ze stu jeden kopców oznaczonych numerami 130-230 i zajmuje pow. ok. 5 ha. Kurhany - rozlokowane bezładnie na terenie cmentarzyska - mają nasypy o owalnych i kolistych zarysach, z przeciętną wysokością ok. 0,5-0,8 m i średnicą ok. 7-8 m. Nie zaobserwowano poważnej niwelacji nasypów kopców, gdyż środowisko leśne skutecznie zabezpiecza je przed naturalnym rozsuwaniem i rozmywaniem, nie stwierdzono także działalności „poszukiwaczy skarbów”. Usytuowanie kurhanów w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego sprzyja ich ochronie i zabezpiecza przed niepożądaną ingerencją w strukturę zabytkową obiektów.

Historia

Cmentarzysko kurhanowe (stanowisko 5) na terenie ob. wsi Guciów funkcjonowało we wczesnym średniowieczu (VII-VIII wiek). Założono je jako jedno z kilku cmentarzysk obok dynamicznie funkcjonującego grodu i otwartych osad przygrodowych.

Kurhany w Guciowie po raz pierwszy zarejestrował Mikołaj Stworzyński na pocz. XIX wieku.

Stan i wyniki badań

Badania zwiadowcze przeprowadzili w 1959 r. J. Machnik i A. Kulczycka-Leciejewiczowa (Zakład Archeologii Małopolski IHKM PAN w Krakowie). Wówczas na stanowisku 5 zbadano częściowo kurhan nr 161, wykonując podłużny przekop szerokości 0,7 m po osi (w przybliżeniu) północny zachód-południowy wschód. W 1972 r. badania na kurhanie nr 161 kontynuowały H. Zoll-Adamikowa i S. Alfawicka (Zakład Archeologii Małopolski IHKM PAN w Krakowie), eksplorując ćwiartkę zachodnią i część ćwiartki wschodniej. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska i wstępną inwentaryzację kurhanów wykonał w 1972 r. J. Fellmann. Badania powierzchniowe Archeologicznego Zdjęcia Polski na stanowisku przeprowadziła w 1983 r. H. Wróbel. Przebadany częściowo kopiec nr 161 przed podjęciem prac archeologicznych miał kolisty kształt nasypu, nieco bardziej spłaszczony od zachodu i południa, średnicę 7-8 m i wysokość 0,7-1 m. W trakcie badań wyznaczono układ nawarstwień wnętrza nasypu kopca oraz stwierdzono od północy i północnego wschodu obecność jamy przykurhanowej. W warstwie spalenizny kurhanu odkryto podłużne zaciemnienia (ślad belki?) i trzy koliste plamy (słupy?) - zapewne pozostałości jakiejś konstrukcji na obwodzie pierwotnej mogiły, nad nią poziom z dużą ilością wtórnie przepalonej ceramiki i zwęglonych szczap sosnowych. Duża koncentracja przepalonych kości została zarejestrowana bezpośrednio pod humusem, głównie w wypełnisku rowu przykurhanowego, w niewielkiej ilości - także na wierzchołku oraz stokach ćwiartki zachodniej i wschodniej. Materiał ruchomy pozyskany w trakcie badań to fragmenty wtórnie przepalonej ceramiki, pochodzące z co najmniej czterech naczyń (przystawki - jako naczynia z jadłem), i nieforemny pręcik żelazny. Interpretacja wyników badań wskazuje, że kurhan nr 161 zawierał pochówek (pochówki) ciałopalny nakurhanowy z właściwą kremacją dokonaną poza miejscem usypania kopca. W trakcie późniejszych badań powierzchniowych i doraźnych zwiadów terenowych w nasypach kopców i w ich najbliższym otoczeniu nie odnotowano obecności ruchomych zabytków archeologicznych.

Dostęp do zabytku ograniczony. Cmentarzysko kurhanowe można zwiedzać po uprzednim uzgodnieniu z dyrekcją Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 15.08.2014 r.