W jego skład wchodziły: gród, otwarte osady przygrodowe i kilka cmentarzysk kurhanowych (liczących ob. od kilku do ponad stu kurhanów), położonych przeważnie wzdłuż lewego brzegu Wieprza. Unikatowy element w krajobrazie Roztoczańskiego Parku Narodowego i Roztocza.

Usytuowanie i opis

Cmentarzysko kurhanowe w Guciowie (stanowisko 1) jest zlokalizowane ok. 100 m na północ od zabudowań wsi, przy drodze wyjazdowej z Guciowa w kierunku Zwierzyńca. Leży na wypiętrzeniu terasy nadzalewowej dużej doliny rzeki Wieprz, na terenie leśnym, w miejscu o nazwie lokalnej „Półsążek”. Znajduje się w obrębie działek leśnych Nadleśnictwa Zwierzyniec, należących do Roztoczańskiego Parku Narodowego, i działek będących własnością prywatną. Cmentarzysko przecina droga Guciów-Zwierzyniec, przy czym po południowej stronie szosy stanowisko zajmuje pow. ok. 1 a, po stronie północnej - ok. 1,5 ha. Dzięki dodatkowej ochronie prawnej stanowisko i jego najbliższe otoczenie są wyłączone z gospodarki leśnej.

Cmentarzysko obejmuje dwadzieścia jeden dobrze zachowanych kurhanów oznaczonych numerami 1-21: trzy po południowej stronie szosy wyjazdowej z Guciowa (nr 1-3) i osiemnaście po stronie północnej (nr 4-21), zlokalizowanych na obszarze o pow. ok. 5 tys. m². Dobrze czytelnych jest ob. dwanaście, trzynaście kopców, pozostałe są znacznie gorzej widoczne. Mają one nasypy o kolistych zarysach, z przeciętną wysokością ok. 0,5-0,7 m i ze średnicą ok. 7-8 m. Brak wkopów rabunkowych. Na wielu kurhanach zaobserwowano wgłębienia, powstałe niegdyś przy wycince drzew ciężkim sprzętem. Naturalna niwelacja stanowiska postępuje bardzo nieznacznie, gdyż środowisko leśne skutecznie zabezpiecza nasypy przed rozsuwaniem i rozmywaniem.

Historia

Cmentarzysko kurhanowe (stanowisko 1) na terenie ob. wsi Guciów funkcjonowało we wczesnym średniowieczu (VII/VIII-X/XI wiek). Założono je jako jedno z kilku cmentarzysk obok dynamicznie funkcjonującego grodu i otwartych osad przygrodowych.

Kurhany w Guciowie po raz pierwszy zarejestrował Mikołaj Stworzyński na pocz. XIX wieku.

Stan i wyniki badań

Badania zwiadowcze przeprowadzili w 1959 r. J. Machnik i A. Kulczycka-Leciejewiczowa (Zakład Archeologii Małopolski IHKM PAN w Krakowie). Wówczas na stanowisku 1 wykonano sondaż w kurhanie nr 11, na ćwiartce północno-zachodniej, w formie dwóch prostopadłych rowów szerokości 0,5 m, dochodzących do środka kopca. W 1972 r. badania na kurhanie nr 11 kontynuowały H. Zoll-Adamikowa i S. Alfawicka (Zakład Archeologii Małopolski IHKM PAN w Krakowie), eksplorując ćwiartkę północno-zachodnią i część ćwiartki południowo-wschodniej. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska i wstępną inwentaryzację kurhanów wykonał w 1955 r. J. Fellmann pod nadzorem M. Drewki. Badania powierzchniowe Archeologicznego Zdjęcia Polski na stanowisku przeprowadziła w 1983 i 1999 r. H. Wróbel. Przebadany częściowo kurhan nr 11 (ćwiartka północno-zachodnia i część ćwiartki południowo-wschodniej) jest położony we wschodniej części cmentarzyska. Przed podjęciem badań wysokość jego nasypu wynosiła 0,7-0,8 m. Podstawa miała kształt kolisty, średnicy ok. 5,5-6 m. Od strony zachodniej wyraźnie zaznaczało się na powierzchni sierpowate zapadlisko rowu przykurhanowego. W trakcie badań wyznaczono układ nawarstwień wnętrza nasypu kopca i stwierdzono, że pierwotne miał on średnicę mniejszą od ob. o ponad 1 m. Nasyp kurhanu był ograniczony rowem przykurhanowym. W północnej części ćwiartki północno-zachodniej, na wewnętrznym stoku rowu przykurhanowego, stwierdzono zarysy dwóch słupów (?) średnicy 15 cm i 40 cm, które podtrzymywały jakąś konstrukcję drewnianą, wokół której była największa koncentracja przepalonych kości. Kurhan zawierał bliżej nieokreśloną liczbę pochówków ciałopalnych popielnicowych, najpewniej nakurhanowych. W wypełnisku rowu przykurhanowego oprócz kości znaleziono fragmenty ceramiki pochodzące z czterech, pięciu naczyń, z kolei pod humusem z darnią na zboczu nasypu ćwiartki wschodniej odkryto fragment taśmowatego przedmiotu żelaznego. W trakcie późniejszych badań powierzchniowych i doraźnych zwiadów terenowych w nasypach kopców i w ich najbliższym otoczeniu nie odnotowano obecności ruchomych zabytków archeologicznych.

Zabytek dostępny. Cmentarzysko leży na trasie szlaków turystycznych Roztocza i ścieżek edukacyjnych Roztoczańskiego Parku Narodowego.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID Lublin, 15,09.2014 r.