woj. lubuskim. Działania wojenne w 1945 roku nie oszczędziły tej gotyckiej świątyni, unikatowej na obszarze Środkowego Nadodrza.

Historia

Obecna bryła świątyni została ukształtowana w ciągu trzech stuleci. Pierwotny romański kościół - trójnawowy, z prostokątnym prezbiterium - wzniesiono z cegły. Boczne nawy i prezbiterium od strony wschodniej były wykończone półkolistymi apsydami. Od zachodniego odcinka do korpusu utworzono poprzeczną nawę wraz z przylegającymi dwiema wieżami. Między wieżami umiejscowiono prostokątną kruchtę z portalem. Stropy kościoła były drewniane, wsparte na czterech filarach, z ułożoną ceglaną posadzką wewnątrz. Na przeł. XIII i XIV w. - prawdopodobnie po pożarze - dokonano przebudowy świątyni w stylu gotyckim. Rozbudowano prezbiterium, które przedłużono w kierunku wschodnim, podwyższając je o kilka metrów. Dzięki temu uzyskano większy korpus świątyni, z nawami wydzielonymi przez ośmioboczne filary. Sklepienia miały ułożenie pięcioprzęsłowe - krzyżowe. Dodatkowo przy prezbiterium od południowej strony dobudowano zakrystię. Z dokonanych w tym czasie zmian architektonicznych jedynie zachodnia ściana i dwie wieże zachowały romański charakter. U schyłku XIV w. populacja miasta znacznie się zwiększyła, dotychczasowy kościół stał się więc niewystarczający dla zwiększonej liczby wiernych. Aby rozwiązać ten problem, korpus główny świątyni uformowano jako trójnawowy - z nawami jednakowej wielkości. Na pocz. XV w. przy kościele wybudowano również budynek szkoły par., lokując go przy północnej części prezbiterium. Ostatnią przebudowę, która ustaliła zewnętrzny wygląd świątyni, wykonano w latach 1508-1560. W 1520 r. rozebrano dwie niskie wieże, stawiając jedną monumentalną, która została ozdobiona blendami i zwieńczona attyką. Wieża miała sześć kondygnacji i wznosiła się na wysokość 53 m. W 1552 r. zamontowano na niej dzwon. Przemianie uległa zachodnia połowa obiektu - na wzór wschodniego skrzydła wzniesiono tam nowe ściany z ośmioma filarami i łękami międzynawowymi oraz kaplice, wzorowane na architekturze szkoły Heinricha Brunsberga (pod wpływem tych rozwiązań powstawały świątynie na Pomorzu). Kaplice przykryto sklepieniem sieciowym i gwiaździstym. Następnym etapem była budowa ściany szczytowej kościoła. Założenie sieciowych sklepień nad nawami korpusu i prezbiterium trwało ponad pięćdziesiąt lat. Wzniesiono również mury obwodowe. Kościół tym samym zyskał imponujące gabaryty: 60 m długości i 30 m szerokości oraz kubaturę 38 tys. m3. Wnętrze świątyni było przebudowywane kilkukrotnie (m.in. w 1594 i 1706 r. oraz w latach 1842-1844). W 1. poł. XVIII w. wzniesiono barokowy ołtarz główny, wykonano ambonę z pozłacanymi snycerskimi elementami i uzupełniono detale wyposażenia świątyni: żyrandole, świeczniki czy pulpit do czytania. Organy wykonał budowniczy Heinze z Żar (w 1913 r. zamontowano w instrumencie napęd elektryczny). Tak ukształtowana architektura świątyni przetrwała niezmieniona do 1945 r., kiedy budowla została zniszczona ostrzałem sowieckiej artylerii. Drugi przekaz z wydarzeń wojennych 1945 r. mówi o wysadzeniu kościoła przez wycofujących się z miasta niemieckich żołnierzy. Na skutek tego zniszczeniu uległy dach, część sklepień, hełm wieży, mury budowli zostały zaś uszkodzone. Pierwsze prace zabezpieczające zrujnowanego kościoła przeprowadzono w latach 1950-1951 i 1979-1981 (odbudowano wówczas wschodnią część zniszczonej szkoły par. i zakrystii). Obecnie są czynione starania mające na celu odbudowanie tej największej budowli sakralnej na obszarze Środkowego Nadodrza. Dwudziestego pierwszego czerwca 2005 r. podpisano akt notarialny, powołujący do życia fundację wspierającą odbudowę świątyni.

Opis

Zniszczonego po II wojnie światowej d. kościoła farnego do dziś nie odbudowano. Do tej pory udało się odtworzyć koronę murów obwodowych i odbudować zwieńczenie wieży. Zachowane są mury obwodowe świątyni z przyporami, wieża, filary, zakrystia (zakryta dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowo-żebrowym) i kaplice (zadaszone sklepieniami gwiaździstymi i sieciowymi). Obiekt orientowany, murowany z cegły. Trójnawowy, czteroprzęsłowy korpus halowy jest połączony z prezbiterium tej samej szerokości. Wnętrze otaczają kaplice z pulpitowymi daszkami. Od północy przylega zakrystia, od zachodu sześciokondygnacyjna wieża zwieńczona attyką, nakryta hełmem kopulastym. Dzięki odnowieniu wieży obiekt może stać się na nowo atrakcją turystyczną miasta, odwiedzaną przez turystów z Polski i zagranicy. Odbudowa pozostałej zrujnowanej bryły kościoła będzie zależeć od uzyskania większych środków finansowych.

Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt jest własnością samorządową - po zakończeniu planowanych prac remontowych ma być placówką kulturalno-oświatową.

Opracował: Krzysztof Słowiński, OT NID w Zielonej Górze, 08-07-2014 r.