Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

cmentarzysko birytualne, st. 1 - Zabytek.pl

cmentarzysko birytualne, st. 1


kurhan okres wpływów rzymskich (kon. I - II/III w. n.e.) Grzybnica

Adres
Grzybnica

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. koszaliński, gm. Manowo

Cmentarzysko w Grzybnicy położone jest w lesie iglastym na lewym brzegu rzeki Radew, pomiędzy miejscowościami Grzybnica i Mostowo w gminie Manowo w woj.

zachodniopomorskim. Stanowi relikt obecności w pierwszych wiekach naszej na Pomorzu Zachodnim archeologicznej kultury wielbarskiej, którą można wiązać ze znanym ze źródeł antycznych plemieniem Gotów. Do czasów nam współczesnych zachowały się w tym miejscu specyficzne konstrukcje kamienne, które stanowią o wyjątkowości tego stanowiska w skali Polski. Najciekawsze z nich to kręgi kamienne o średnicy od 13 do 36 metrów, powstałe przez ustawienie pionowo głazów o wysokości do 1,5 metra. Środek okręgu zajmowała najczęściej centralna stela kamienna, bądź kopczyk z płaszczem kamiennym. Oprócz kręgów na stanowisku zarejestrowano również bruki kamienne, koliste i trójkątne, dwa kurhany, stele kamienne oznaczające w większości przypadków miejsca pochówków, a także zasypane kamieniami pozostałości stosów ciałopalnych. W sumie, w Grzybnicy odkryto ponad 101 pochówków ciałopalnych i szkieletowych i kilka powiązanych z nimi rowków ziemnych o nieznanej funkcji, wypełnionych popiołem i próchnicą, 5 kręgów kamiennych, kolisty podwójny wieniec kamienny, 2 kurhany o konstrukcji kamienno ziemnej, 2 bruki trójkątne, 24 bruki kamienne, w tym 14 kolistych oraz 6 stosów ciałopalnych przykrytych kamieniami.

Od 1979 roku stanowisko jest rezerwatem archeologicznym, obecnie konstrukcje kamienne są w pełni odsłonięte, zrekonstruowane w miejscach zniszczonych i udostępnione zwiedzającym.

Ochrona konserwatorska

Cmentarzysko w Grzybnicy wraz z kurhanami, kręgami kamiennymi oraz stelami nagrobnymi zostało wpisane do rejestru zabytków woj. zachodniopomorskiego dnia 4 lipca 1974 roku, pod numerem 880.

Znaczenie stanowiska

Stanowisko archeologiczne w Grzybnicy reprezentuje specyficzny rodzaj nekropoli (typ Odry-Węsiory-Grzybnica), który pojawił się niespodziewanie w drugiej połowie I wieku na obszarze zasiedlonym przez ludność kultury wielbarskiej (Gotów) wykorzystujących dotychczas w obrządku pogrzebowym cmentarzyska płaskie bądź rzadziej kurhany o konstrukcji ziemnej. Zbliżone pod konstrukcje w formie kamiennych kręgów odkrywano zarówno w Meklemburgii i Brandenburgii, gdzie związane były z tzw. kulturą jastorfską, jak także w Skandynawii (południowa Norwegia i Szwecja, wyspy Olandia, Gotlandia i Bornholm) gdzie występowały od epoki brązu po wczesne średniowiecze. Wszystkie kręgi kamienne rozpoznane w Polsce mają ścisłe odpowiedniki w Norwegii i zachodniej Szwecji, gdzie konstrukcje te były starsze niż na obszarze naszego kraju.

Informacja to ma duże znaczenie dla identyfikacji plemiennej kultury wielbarskiej, w związku ze przekazami pisanymi dotyczącymi Gotów. Źródła antyczne, takie jak „Germania” Tacyta (przełom I i II w. n.e.), czy „Geografia” Ptolemeusza (II lub III w. n.e.) wymieniają lud Gutonów/Gytonów , na południe od morza, w okolicach ujścia Wisły (?) ale również w rejonie południowej Skandynawii. Jednocześnie Jordanes, kronikarz z VI wieku opierając się na niezachowanej w oryginale „Historii Gockiej” Kasjodora opisuje przybycie Gotów z królem Berigiem z wyspy Skandza przez Ocean do ziemi zwanej Gotiskandza, z której po pięciu pokoleniach wyruszyli do ziemi scytyjskiej. Obecnie nie budzi już wątpliwości, że Skandza to półwysep Skandynawski, a Ocean to Morze Bałtyckie. Archeologiczne ślady przenoszenia siedzib ludności kultury wielbarskiej z północy w kierunku południowym i wschodnim współgrają z tymi relacjami. Pomimo, że dokładna lokalizacja miejsca lądowania Gotów na terenie Polski wciąż podlega dysputom naukowym, jednak nie budzi już wątpliwości fakt, iż cmentarzysko w Grzybnicy było założone i użytkowane właśnie przez nich.

Historia badań

Najstarsze wzmianki o kręgach kamiennych w Grzybnicy pochodzą ze wzmianek w lokalnej prasie z 1925 i 1926 roku, gdzie pastor Georg Magdalinski, miłośnik archeologii porównywał je z kręgami w Odrach w powiecie chojnickim, traktując je jako ślady pradziejowego obserwatorium astronomicznego. Ówcześni rolnicy z Grzybnicy nazywali to miejsce cmentarzem żydowskim. W listopadzie 1928 roku do Grzybnicy został zaproszony pełniący rolę konserwatora zabytków archeologicznych dyrektor Muzeum Starożytności Pomorskich w Szczecinie, Otto Kunkel, który rozpoczął tam pierwsze, krótkie badania. Kompleksowe wykopaliska na stanowisku odbyły się dopiero w latach 1974-1986. Badaczem cmentarzyska był dr Ryszard Wołągiewicz, pracownik a następnie kierownik Działu Archeologii Muzeum Narodowego w Szczecinie, a prace finansował Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kołobrzegu. W trakcie wykopalisk wycięto drzewa z kręgów kamiennych i konstrukcji bruków, a na obszarze płaskim cmentarzyska badano nie naruszając drzewostanu. Przez 12 sezonów przebadano powierzchnię ok. 3ha i odkryto nieznany wcześniej, piąty krąg kamienny oddalony od kompleksu w Grzybnicy o ok. 200m na północ. W 1979 roku w Grzybnicy powstał rezerwat archeologiczny „Kręgi kamienne w lesie grzybnickim”, a relikty stanowiska przygotowano dla zwiedzających.

Wyniki badań archeologicznych

Cmentarzysko w Grzybnicy, na którym odkryto ponad 101 pochówków ma charakter birytualny, to znaczy, że współwystępował na nim obrządek ciałopalny oraz inhumacyjny. Groby szkieletowe znajdowały się na poziomie 1,5-2m od powierzchni ziemi, choć zarysy jam grobowych widoczne były już na głębokości 40-70cm. Zmarli ułożeni byli na wznak, głową na północ, za trumny często służyły im wydrążone kłody drewna. W skład ich wyposażenia grobowego wchodziły przedmioty codziennego użytku oraz naczynia gliniane. Groby ciałopalne natomiast poza jednym przypadkiem pochowania zmarłego w glinianym naczyniu-urnie reprezentowały typ bezpopielnicowy. Do jamy w ziemi składano kości ze resztkami węgli ze stosu ciałopalnego wraz z przepalanymi elementami stroju i wyposażenia. Nie udało się ustalić klucza, według którego wybierano rodzaj obrządku pogrzebowego, wiek ani płeć zmarłego nie decydował w żaden sposób o tym, czy został on skremowany, czy nie. Na obszarze stanowiska występowały obok siebie groby wyróżnione konstrukcjami kamiennym na powierzchni, groby płaskie oraz kurhany. Pochówki ciałopalne jak i szkieletowe znajdowały się pod dwunastoma brukami w formie czworokątnej. Niektóre z grobów oznaczono także wkopaniem steli kamiennej. Ciekawostką jest fakt, że nie zawsze pochówek znajdował się centralnie w stosunku do konstrukcji, która mu towarzyszyła. Być może była to próba oszukania ówczesnych rabusiów grobów, których działalność w tym miejscu znalazła potwierdzenie w źródłach archeologicznych. Na stanowisku archeologicznym zawsze wyjątkowym odkryciem są relikty stosu ciałopalnego, w Grzybnicy zarejestrowano ich aż sześć. Trzy z nich znajdowały się wewnątrz kamiennych kręgów (jeden w pobliżu centralnej partii, dwa pozostałe przy obwodzie). Stosy pogrzebowe miały kształt prostokąta o wymiarach 2,2-2,5m na 1,3-1,5m i usytuowane były na linii wchód-zachód. Z popiołów starannie wybierano zarówno resztki przepalonych kości jak i wyposażenie grobowe- archeolodzy natrafili jedynie na nieliczne, pojedyncze kości. Kamienie, którymi zostały przykryte musiały zostać wrzucone w jeszcze gorące pogorzelisko, ponieważ popękały.

Kręgi kamienne w Grzybnicy według współczesnych interpretacji są konstrukcjami kultowymi, które pomimo obecności na obszarze cmentarzyska, czyli w przestrzeni „sacrum” nie pełniły roli elementu nekropoli. Uważa się, że kręgi kamienne Gotów były miejscami zgromadzeń plemiennych, tzw. tingów, a być może również miejscami odprawiania obrzędów i składania ofiar.

Datowanie

Czas założenia nekropoli można określić na podstawie wyposażenia grobowego pochówków na fazę B2a okresu wpływów rzymskich, czyli lata 80-120 n.e. Rozkwit i okres najbardziej intensywnego użytkowania tego miejsca kończy się w fazie C1a czyli ok. roku 160-200/230 n.e. Po okresie przerwy ostatnie dwa możliwe do wydatowania groby pochodzą z przełomu IV i V wieku (fazy C2-C3).

Oprac. Marcin Sabaciński, NID

Rodzaj: kurhan

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_32_AR.35751, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_AR.440638