Z uwagi na wartości zabytkowe obiekt stanowi dobro kultury podlega ochronie prawnej i konserwatorskiej ma znaczenie dla kultury i charakterystyki regionu. Wnętrze kościoła wzbogacają barokowy ołtarz, osiemnastowieczne Stacje Drogi Krzyżowej , obraz olejny Josepha Fahnrotha.

Historia

Gryżów wzmiankowany w 1284 i w 1368 r. jako Grisow. W pobliżu wsi znajdowały się przed wiekami monumentalne grodziska. Pierwsze wzmianki o kościele pochodzą z roku 1376. Prawdopodobnie w roku już 1430 był kościołem o randze parafialnej. Do momentu przebudów w XVII i XVIII, które zatarły cechy stylowe, zaliczany był do grupy najlepszych przykładów budownictwa sakralnego okresów romańsko - gotyckiego. Kościół prawdopodobnie reprezentuje swoim układem tzw. „schemat pełny”.

Opis

Kościół pw. św. Mateusza, zlokalizowany jest w centralnej części miejscowości. Jest to kościół orientowany, murowany, otynkowany. Niewielki, jednonawowy, z prostokątną nawą zbliżonym do kwadratu prezbiterium zakończonym półkolistą absydą. Z zewnątrz kościół od strony południowej i wschodniej ujęty trzema nieforemnymi szkarpami. W centralnej osi zachodniej elewacji ujęte pasami boniowań prostokątne wejście z trójkątnym przyczółkiem, nad którym znajduje się okulus. Ściana szczytowa ujęta po bokach spływami, podzielona gzymsami. Szczyt wieńczy trójkątny przyczółek, poniżej znajduje się wnęka o łuku koszowym nadwieszonym. Kościół nakryty dachem siodłowym o niemal równej wysokości kalenic. Nad nawą od strony zachodniej znajduje się ośmioboczna wieżyczka, którą wieńczy sygnaturka, nakryta daszkiem ostrosłupowym. Zastąpiła ona zniszczony w 1945 roku hełm baniasty. Najstarszą częścią obiektu jest prezbiterium o sklepieniu krzyżowo - żebrowym. Na kamiennym zworniku umieszczona jest płaskorzeźbiona głowa św. Jana Chrzciciela, zapewne z ok. 1300 roku. Od strony pn. prezbiterium umieszczono zakrystię z lożą. Od strony pn. prezbiterium umieszczono zakrystię z lożą przedłużoną w kierunku zachodnim z dalszymi przybudówkami, z którymi pokryta jest wspólną połacią dachu. Od strony południowej dobudowano kruchtę. W kruchcie znajduje się sklepienie kolebkowe o obniżonym łuku. Stropem płaskim nakryto nawę, apsydy i lożę. Prezbiterium od nawy oddziela półkoliście zamknięta belka tęczowa. Okna w nawie są powiększone, rozglifione do wnętrza, zamknięte łukiem półkolistym. Loża otwarta do prezbiterium arkadą o łuku koszowym. Wejście do zakrystii zakończone półkoliście.

Kościół posiada wyposażenie pochodzące z różnych okresów budowy: od siedemnastowiecznego ołtarza głównego z obrazem przedstawiającym patrona kościoła św. Mateusza, barokowych obrazów Drogi Krzyżowej, aż po XIX-wieczny ołtarz boczny z obrazem Nawiedzenie z 1657 roku. Ołtarz główny barokowy datowany na koniec XVII wieku, ze spiralnymi kolumnami ozdobionymi winnym gronem i naddatkami o dekoracji akantowej. W centralnej części ołtarza umieszczono obraz św. Mateusza pochodzący z przełomu XVIII/XIX wieku. W nawie znajduje się XIX wieczny ołtarz boczny a w nim obraz wotywny przedstawiający Nawiedzenie. Został on ufundowany w 1657 roku przez mieszkańców wsi na skutek klęsk. W części zachodniej świątyni znajduje się drewniany prospekt organowy, którego konstrukcja wsparta została na czterech fazowanych słupach. Na ścianach nawy umieszczono osiemnastowieczne Stacje Drogi Krzyżowej. Wnętrze wzbogacają późnogotycka rzeźba św. Anny Samotrzeć, a także figura św. Józefa datowana na XVIII/XIX wiek, renesansowa żeliwna płyta z przedstawieniem Ukrzyżowania i klęczącą parą fundatorów, a także obraz olejny Josepha Fahnrotha przedstawiający ubiczowanego Chrystusa w koronie cierniowej.

Obraz Ecce Homo

Jednym z elementów wyposażenia kościoła jest obraz Josepha Fahnrotha Ecce Homo, namalowany w 1869 r. Oprawiony w prostokątną ramę ze snycerskim ornamentem obraz został umieszczony po północnej stronie nawy, tuż przy chórze muzycznym. W centrum kompozycji, na ciemnym tle ukazana została postać Jezusa z koroną cierniową na głowie. Jezus odziany w czerwony płaszcz trzyma w skrzyżowanych i związanych dłoniach trzcinę. Tematyka obrazu ściśle nawiązuje do fragmentu Ewangelii św. Jana: „Wówczas Piłat wziął Jezusa i kazał Go ubiczować. A żołnierze uplótłszy koronę z cierni, włożyli Mu ją na głowę i okryli Go płaszczem purpurowym (...). A Piłat ponownie wyszedł na zewnątrz i przemówił do nich: Oto wyprowadzam Go do was na zewnątrz, abyście poznali, że ja nie znajduję w Nim żadnej winy. Jezus więc wyszedł na zewnątrz, w koronie cierniowej i płaszczu purpurowym. Piłat rzekł do nich: Oto Człowiek'.

Zabytek dostępny.

Oprac. Magdalena Urbaniak, OT NID w Opolu, 17-05-2017 r.