Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

mury obronne - Zabytek.pl

mury obronne


mur obronny przełom XIII/XIV w. Gryfice

Adres
Gryfice

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. gryficki, gm. Gryfice - miasto

Pozostałości średniowiecznych murów miejskich w Gryficach, z bramami Wysoką i Kamienną oraz basztą Prochową są przykładem umocnień obronnych typowego dla Pomorza miasta średniej wielkości.

Przy znikomym stopniu zachowania samych murów, bramy, usytuowane u wylotu głównych ulic,  stanowią do dziś ważny element krajobrazu miejskiego.

 

Historia

Gryfice zostały lokowane w 1262 r. na prawie lubeckim przez księcia Warcisława III. W dwa lata później lokację tę potwierdził ks. Barnim I. W tym okresie miasto otoczone zostało palisadą i wałami.  Do budowy murów obronnych przystąpiono na przełomie XIII i XIV w. Dokument z 1300 r. wspomina o Bramie Wysokiej, zwanej później Kamieńską i prowadzącej do Kamienia Pomorskiego. Oprócz niej istniały w średniowieczu dwie inne bramy – Reska (prowadząca do Reska i Koszalina) oraz Kamienna (do Trzebiatowa). W XV i 1. poł. XVI w. umocnienia miejskie podlegały ciągłej modernizacji – podwyższano baszty. Prawdopodobnie w 2. poł. XV w. wzniesiono basztę Prochową w północno-zachodniej części obwarowań.  W 1658 i 1668 r. miasto trawione było przez wielkie pożary, w wyniku których zniszczeniu uległa m.in. Brama Wysoka. Pełny wieniec murów miejskich z bramami i basztami istniał jeszcze w 1784 r. Około 1825 r. rozebrano Bramę Reską. Pod koniec XIX w. zniesiono zachodnią część murów wraz z wałami ziemnymi. W czasie 2. wojny światowej mury miejskie zostały poważnie uszkodzone, zwłaszcza w części wschodniej i południowo wschodniej.  

Brama Wysoka powstała około 1300 r. W 1. poł. XV w. została nadbudowana i zwieńczona wysokimi szczytami (widocznymi na rycinie Meriana).  Odtąd zwana była Bramą Wysoką. W 1658 r. spłonęła zniszczona przez wielki pożar miasta. W trakcie odbudowy obniżono korpus bramy, który nakryto czterospadowym dachem z sygnaturką. Elewacje otynkowano, a dawne strzelnice przerobiono na okna. Na przełomie XVIII i XIX w. dostawiono do bramy domy poborców podatkowych. Stojące na ich miejscu budynki mieszkalne wyburzono po 1945 r. W latach 50. I 60. górne kondygnacje bramy użytkował Cech Rzemiosł Różnych oraz PTTK. Na przełomie lat 60. i 70. XX w. przekazano bramę Zespołowi Szkół Zawodowych. Przeprowadzono wówczas remont, a we wnętrzu urządzono niewielkie muzeum oraz świetlicę. W 1996 r. budynek został skomunalizowany i przekazany w użytkowanie ZSZ.

Brama Kamienna powstała na przełomie XIII i XIV w. Nazwa sugeruje, iż była ona jedną z pierwszych budowli murowanych w wieńcu drewnianych i ziemnych umocnień miasta. W 2. poł. XVI lub na pocz. XVII w. została przebudowana, o czym świadczy manierystyczna forma jej szczytów i tynkowanych elewacji. W 1823 r. przeprowadzono remont bramy, upamiętniając jego datę na wieńczącej budowlę chorągiewce. W końcu XIX w. dobudowano do bramy kamienice. Po 1945 r. brama była nie użytkowana, po czym została przejęta przez Zespół Opieki Zdrowotnej w Gryficach, który urządził we wnętrzu klubokawiarnię dla pracowników służby zdrowia. W 1996 r. została skomunalizowana, a następnie urządzono w niej Ośrodek Sportów Siłowych.     

 

Opis

Gryfice są miastem powiatowym o średniej wielkości. Pierwotnie całe Stare Miasto otoczone było wieńcem murów obronnych. Obecnie po rozbiórkach w XIX w. i zniszczeniach 2. wojny światowej mury obronne zachowały się na kilku krótkich odcinkach w południowej, i południowo-wschodniej części miasta (na wschód od Bramy Wysokiej) oraz w narożniku północno-wschodnim. Spośród istniejących niegdyś trzech bram zachowały się dwie – po stronie południowej Wysoka na osi dawnego traktu biegnącego w kierunku Kamienia Pomorskiego i Płotów (ob. ul. Wysoka Brama i Kamieńska) oraz po stronie północnej – Kamienna, na zamknięciu ulicy Wojska Polskiego na osi traktu w kierunku Trzebiatowa (ob. ul. Kamienna Brama i Marsz. J. Piłsudskiego). Usytuowana w północno-wschodnim narożniku dawnych murów Baszta Prochowa jest dziś budowlą wolnostojącą.   

Obwarowania gotyckie, obie bramy przebudowane w formach późnorenesansowych. Najdłuższy fragment muru zachował się bezpośrednio na wschód od Bramy Wysokiej. Składa się z kilku odcinków zróżnicowanych pod względem użytych materiałów. Pierwszy odcinek po wschodniej stronie bramy (na długości ok. 5 m) został zbudowany z cegły ceramicznej w wątku wendyjskim, następne z kamienia narzutowego, lub ze współczesnej cegły ceramicznej. Z cegły ceramicznej w wątku wendyjskim zbudowany jest również odcinek na narożniku północno-zachodnim. Zastosowanie tak różnych materiałów wynikać może z faktu, że fragmenty obwarowań położone nad rzeką Regą, jako narażone na podmakanie wznoszono z kamienia, pozostałe partie na wyższych i suchszych terenach – z cegły. Głównie z cegły zbudowane są obie bramy i baszta – pierwsze z nich otynkowane, druga – pozostawiona w licu ceglanym z widocznym wątkiem gotyckim i sporadycznie wendyjskim. Dachy wszystkich trzech budowli kryte są dachówką-karpiówką.

Brama Wysoka. Zwrócona elewacją zewnętrzną na południowy zachód, wewnętrzną – na północny wschód. Założona na rzucie nieregularnego czworoboku, zbliżonego do trapezu o podstawie od strony przedpola, prosta i przysadzista w bryle. Pierwotnie wzniesiona jako brama w typie szczytowym, obecnie o dwóch kondygnacjach powyżej przejazdu, nakryta niezbyt wysokim dachem czterospadowym zwieńczonym sygnaturką. Przejazd bramny zamknięty z obu stron łukiem ostrym o podwyższonej strzałce. W obu elewacjach okna rozmieszczone w dwóch osiach nad przejazdem, zamknięte łukiem odcinkowym. Przy narożnikach zarówno od strony przedpola jak i miasta wąskie zdwojone blendy, zamknięte prosto, poniżej nich w elewacji zewnętrznej dwie pary blend ostrołukowych. W elewacji wewnętrznej w obu osiach okiennych oraz pomiędzy nimi – dodatkowe prosto zamknięte blendy o wysokości dwóch górnych kondygnacji. Pod oknami I piętra fryz złożony z ukośnie ustawionych główek cegieł oraz niewielkich wnęk zamkniętych łukiem dwuspadowym. Elewacje boczne podzielone blendami zamkniętymi łukiem odcinkowym – wąskimi zdwojonymi przy narożnikach, szerszymi pojedynczymi w środkowej części. Wejście do wnętrza bramy usytuowane od strony miasta, przy narożniku wschodnim. Pierwsze piętro dostępne przez oryginalne wąskie schody w grubości muru – jednobiegowe, o lekko załamanej osi i ceglanych stopniach wykładanych deskami. Schody na drugie piętro drewniane, policzkowe. Na każdej z kondygnacji położone jedno wnętrze nakryte drewnianym belkowym stropem.   

Brama Kamienna – gotycko-renesansowa, zwrócona elewacją zewnętrzną na północ, wewnętrzną – na południe. Założona na rzucie zbliżonym do kwadratu, z wydatnymi przyporami od strony przedpola. Wzniesiona jako brama w typie szczytowym, obecnie o dwóch kondygnacjach powyżej przejazdu, nakryta dachem dwuspadowym, zwieńczonym sygnaturką. Po stronie zachodniej boczna część bramy, mieszcząca w grubości muru klatkę schodową nieco wysunięta do wysokości połowy 1. piętra i nakryta daszkiem pulpitowym. Przejazd bramny zamknięty z obu stron łukiem ostrym. Elewacja zewnętrzna ujęta po bokach przyporami prowadnicy brony, ponad przejazdem podzielona trzema blendami zamkniętymi łukiem pełnym. W górnej części blendy przeprute małymi, półkoliście zamkniętymi okienkami. W elewacji wewnętrznej na osi przejazdu niewielkie okno, zamknięte łukiem odcinkowym, wokół którego rodzaj szerokiego boniowanego obramienia zwieńczonego trójkątnym naczółkiem. Oba szczyty podzielone gzymsami na trzy kondygnacje, po bokach ujęte sterczynkami. W szczycie zewnętrznym stiukowy relief przedstawiający uproszczoną postać wojownika (?), w szczycie  wewnętrznym kwadratowa tarcza zegarowa. Wnętrze przejazdu nakryte przęsłem sklepienia krzyżowego. Wejście do wnętrza bramy usytuowane od strony miasta, przy narożniku zachodnim. Pierwsze piętro dostępne przez schody zabiegowe w grubości ściany zachodniej, drugie piętro – schodami drewnianymi, dwubiegowymi. Pomieszczenia na każdej z kondygnacji nakryte stropami drewnianymi belkowymi.

Baszta Prochowa – na rzucie okręgu, złożona z dwóch walcowatych członów, dolnego szerszego i górnego węższego, oddzielonych pulpitowym daszkiem. Całość zwieńczona otwartą drewnianą galerią widokową, nakrytą niskim dachem w kształcie ostrosłupa o wielobocznej podstawie i zwieńczeniu w formie metalowej chorągiewki. Wejście do budowli usytuowane od strony południowo-wschodniej na wysokości 1. piętra, obecnie dostępne przez drewniany ganek. Otwór wejściowy zamknięty łukiem odcinkowym. W ceglanym licu widoczne ponadto wzory układane z ciemnej cegły zendrówki oraz otwory maculcowe (w dolnej części) i strzelnice szczelinowe (głównie w części górnej).      

Mury dostępne bez ograniczeń, wnętrza bram i baszty – po uzgodnieniu z użytkownikami.

Opr. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 12-07-2018 r.

 

Rodzaj: mur obronny

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  nieznana

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BL.30411