Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kaplica cmentarna pw. św. Jerzego - Zabytek.pl

kaplica cmentarna pw. św. Jerzego


kaplica XV w. Gryfice

Adres
Gryfice

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. gryficki, gm. Gryfice - miasto

Typowa dla pomorskich i marchijskich miast gotycka kaplica przyszpitalna z cmentarzem grzebalnym.

Jako jedna z nielicznych przetrwała w oryginalnym otoczeniu do którego należą budynek szpitala z XIX w., (położony na miejscu starszych obiektów istniejących tu od czasów średniowiecza) i cmentarz założony w XIX w. w wyniku rozszerzenia niewielkiego cmentarza o metryce średniowiecznej.

Historia

Kaplica powstała w końcu XV w. poza murami miasta przy szpitalu św. Jerzego, położonym przy trakcie kołobrzeskim. Pierwsza wzmianka o tym szpitalu, już wówczas połączonym z bliżej nie zlokalizowanym szpitalem Św. Ducha, datowana jest na 1337 r. Na początku swego istnienia szpital św. Jerzego zamieszkany był przez trędowatych, potem utracił charakter leprozorium, służąc biednym i starym mieszkańcom Gryfic jako przytułek. Według uchwały rady miejskiej z 1598 r. każdy z dwóch wspomnianych szpitali powinien utrzymywać 25 pensjonariuszy, zapewniając im mieszkanie w tzw. komorach, lub budach. W szpitalu św. Jerzego było wówczas 14 komór i 11 bud. każdy z ich mieszkańców spędzał jednak noc w dużej wspólnej izbie. Patronat nad szpitalem należał do miasta, zaś nadzór nad działalnością placówki powierzono w okresie po reformacji dwom inspektorom - jeden z nich reprezentował miasto, drugim był pierwszy kaznodzieja kościoła Mariackiego w Gryficach. Od średniowiecza istniał przy kaplicy i szpitalu cmentarz, na którym chowano zmarłych pensjonariuszy szpitala i przytułku klasztornego oraz ubogich mieszkańców Gryfic. Dopiero po zamknięciu cmentarza przy kościele Mariackim powstał przy kaplicy obszerniejszy cmentarz grzebalny dla mieszkańców miasta, z alejkami i licznymi drzewami. Od czasów średniowiecznych istniał przy kaplicy św. Jerzego wikariat, nad którym patronat sprawowała rada miejska, a pod koniec XV w. również Jacob Troye - jeden z mieszczan gryfickich. Około 1534 r. kaplica została przejęta przez protestantów, ciągle jednak służyła mieszkańcom szpitala. W latach 60. XIX w. co sześć tygodni odprawiano nabożeństwa komunijne dla pensjonariuszy szpitala, dla których przeznaczone było wejście w północnej ścianie kaplicy (obecnie zamurowane). W 2. poł. XIX lub na pocz. XX w. wyremontowano kaplicę, a w jej podziemiu zbudowano kostnicę. W średniowieczu na elewacji budowli umieszczony był rzeźbiony wizerunek świętego zabijającego smoka - w XIX w. znajdował się on we wnętrzu kaplicy. Przed 1945 r. na jej wyposażenie składało się kilka cennych elementów. Gotycko-renesansowy tryptyk ze sceną Ostatniej Wieczerzy w polu głównym (obecnie znajdujący się w kościele Zwiastowania NMP w Pyrzycach) zwieńczony był gotycką grupą Ukrzyżowania. Wśród pozostałych elementów wyposażenia wymieniano barokową ambonę, dwie stalle i dwie empory. Po 1945 r. kaplica była nie użytkowana, a elementy ruchomego wyposażenia uległy rozproszeniu bądź zniszczeniu. W latach 60. XX w. została wyremontowana z przeznaczeniem na kaplicę cmentarną. Rozebrano wówczas empory oraz podziemną kostnicę dostępną z portalu północnego, który został wówczas zamurowany. We wnętrzu wykonano kamienną posadzkę i stopnie w apsydzie oraz ołtarz posoborowy.

Opis

Kaplica położona na północny wschód od miasta, w obrębie cmentarza komunalnego pomiędzy ulicami Broniszewską (prowadzącą w kierunku Kołobrzegu) a zakolem Regi. Orientowana (z odchyleniem w kierunku południowym) usytuowana na południowym skraju cmentarza, przy murze oddzielającym go od ulicy. Cmentarz rozplanowany w układzie kwaterowym z dwiema długimi alejami, porośnięty starymi drzewami - lipami, klonami, dębami i świerkami. Na pn-wsch. od kaplicy, równolegle do ulicy usytuowany dawny szpital św. Jerzego - wydłużony piętrowy budynek z 2. poł. XIX w.

Kaplica jednonawowa, założona na rzucie prostokąta, zamknięta od wschodu pięcioma bokami nieregularnego ośmioboku. Niezbyt wysokie mury korpusu nawowego nakryte stromym, wysokim dachem dwuspadowym, apsyda - dachem o kształcie zbliżonym do stożka. Murowana z cegły gotyckiej, z użyciem czarno szkliwionej cegły zendrówki w wątku gotyckim. Fundament z nieobrobionych kamieni polnych. Otwory okienne i drzwiowe zamknięte ostrołukowo. Na osi elewacji frontowej (zachodniej) portal główny o rozglifionych, czterouskokowych ościeżach. Lico ściany oraz wieńczącego ją wysokiego szczytu podzielone siedmioma ostrołukowymi blendami, z których cztery (trzy po stronie południowej i jedna po północnej) zaczynają się na poziomie nasady łuku portalu, a jedna (od północy schodzi niemal do gruntu. W bocznych elewacjach korpusu rozmieszczone niewielkie okna o uskokowych ościeżach (dwa od południa, jedno od północy) oraz blendy zamknięte półkoliście (z wyjątkiem pierwszej od zachodu, schodzącej niemal do gruntu blendy w elewacji południowej, zamkniętej łukiem ostrym). W elewacji północnej dwuuskokowy, zamknięty półkoliście gotycki portal boczny, obecnie zamurowany. Elewacja apsydy oszkarpowana, przepruta dużymi oknami przedzielonymi laską. Pod oknem środkowym dwie blendy zamknięte łukiem odcinkowym. Wnętrze jednoprzestrzenne, nakryte drewnianym, belkowym stropem, oświetlone głównie przez duże okna apsydy, umieszczone w ostrołukowo zamkniętych wnękach. Analogiczny schemat artykulacji widoczny na ścianach bocznych, z których południowa podzielona dwiema wnękami, północna jedną. Podziały te wskazują na pierwotny zamiar przekrycia wnętrza dwoma przęsłami sklepienia. Po stronie północnej jeden z boków apsydy bezokienny, rozczłonkowany dwiema położonymi jedna nad drugą wnękami zamkniętymi łukiem odcinkowym. W sąsiedniej partii północnej ściany widoczna wnęka po zamurowanym wejściu, po jej północnej stronie - niewielka nisza z kamienną kropielnicą, a w górnej partii ściany dwie wnęki o zamknięciu łukiem odcinkowym. W zachodniej części wnętrza na ścianach bocznych widoczna odsadzka po rozebranej emporze. Ściana zachodnia rozczłonkowana dwiema rozmieszczonymi po obu stronach wejścia, wąskimi, szerokimi wnękami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Z dawnego wyposażenia we wnętrzu kaplicy przetrwały (oprócz wymienionej kropielnicy) dwie kamienne płyty epitafijne (zmarłego w 1795 r. pastora Friedricha Engela i jego żony Eleonory z domu Wagner oraz zmarłego w 1744 r. kapitana Friedricha Vogla), rozmieszczone w apsydzie po obu stronach ołtarza.

Obiekt dostępny z zewnątrz, wnętrze po uprzednim uzgodnieniu z administracją cmentarza.

Oprac. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 27.07.2015 r.

Rodzaj: kaplica

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_32_BK.113515, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_BK.389627