Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Jadwigi - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Jadwigi


kościół XVII w. Grodzisk Wielkopolski

Adres
Grodzisk Wielkopolski, Kościelna 5

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. grodziski, gm. Grodzisk Wielkopolski - miasto

Przykład kościoła miejskiego, wzniesionego jako gotycki w 1.poł.XV w., przebudowanego w duchu manieryzmu w 2.

ćw. XVII w., jedno z najoryginalniejszych dzieł architektury XVII w. na terenie Wielkopolski, a nawet całego kraju. Autorem projektu adaptacji był znany architekt pochodzący z Veneto lub Lombardii, działający w XVII w. w Wielkopolsce - Krzysztof Bonadura Starszy. Fundatorami świątyni byli przedstawiciele znamienitego rodu wielkopolskiego - Opalińskich. Kościół wyróżnia się bogatym barokowym i rokokowym wyposażeniem z XVII i XVIII wieku.

Historia

Początki Grodziska sięgają wczesnego średniowiecza i łączą się z istniejącym tu grodem oraz osadą targową, położoną na starym szlaku handlowym z miast Dolnego Śląska do Poznania. W 2. poł. XIII w. miejscowość należała do klasztoru cystersów w pobliskim Paradyżu, później stanowiła własność rycerską. Najstarsza wzmianka świadcząca o miejskim charakterze Grodziska pochodzi z 1303 roku. Od XIV w. miasto pozostawało w rękach rodu Borków, w czasach późniejszych Grodzisk należał do Ostrorogów (XVI w.) i Opalińskich (pocz. XVII - k. XVIII w.).

Kościół w Grodzisku założony został zapewne po 1276 r. w związku z lokacją miasta. Najstarsze wzmianki pochodzą z roku 1400 (wzmiankowany wikary Klemens) i 1426 (zapewne rozpoczęcie budowy kościoła gotyckiego). W 1563 r. ówczesny dziedzic, Stanisław Ostroróg, przekazał budynek protestantom. W 1593 r. Jan Ostroróg przywrócił kościół katolikom. W 2. ćw. XVII w. staraniem wojewody poznańskiego Jana Opalińskiego i jego syna, starosty inowrocławskiego Aleksandra, świątynia została gruntownie przebudowana i powiększona, przy czym zachowano częściowo istniejące mury gotyckie nawy, prezbiterium oraz wieży. Autorem projektu był architekt Krzysztof Bonadura starszy. W 1648 r. kościół został poświęcony. Przebudowa kościoła została zakończona w 1672 r. za kasztelana nakielskiego, Jana Leopolda Opalińskiego.

W 1769 r. uszkodzony został hełm wieży. W 1864 r. podczas pożaru zniszczona została kopuła nad prezbiterium. Rok później, staraniem ks. Aleksandra Prusinowskiego, odrestaurowano kopułę oraz wykonano nowe zwieńczenia wieży, a po stronie pd. do prezbiterium dobudowano zakrystię. W latach 1927-1930 miała miejsce gruntowna konserwacja wnętrza. Autorem projektu wykonanej wówczas polichromii był Stanisław Wróblewski. W okresie okupacji hitlerowskiej świątynia została uszkodzona. W latach 1966-1967 kościół odremontowano. Wtedy też powstała polichromia wykonana przez Stanisława i Teodora Szukałów.

Opis

Kościół pw. św. Jadwigi usytuowany jest w centrum miasta, poza zach. blokiem przyrynkowym. Manierystyczna świątynia składa się z pięcioprzęsłowej nawy (ostatnie od zach. przęsło zwężone w kształcie trapezu), dwuprzęsłowego transeptu, którego ramiona tworzą pary kwadratowych kaplic, oraz jednoprzęsłowego, równego szerokością nawie, trójbocznie zamkniętego prezbiterium od wschodu. Od zach. przy nawie wznosi się kwadratowa wieża. Po obu stronach prezbiterium znajdują się dwie zakrystie: po stronie pn. - stara zakrystia na rzucie kwadratu, po stronie pd. - zakrystia z 1865 r. na planie prostokąta, zamkniętego od wsch. trójbocznie. Do nawy od pd. przylega niewielka kwadratowa kruchta. Z pierwotnego kościoła zachowały się częściowo mury obwodowe nawy, dolna partia wieży z narożnymi szkarpami oraz oszkarpowane zamknięcie prezbiterium. Nawę nakrywa wysoki dach dwuspadowy, nad prezbiterium znajduje się kopuła na wysokim tamburze. Kaplice boczne nakrywają mniejsze kopuły z latarniami. Nad całością dominuje wysoka wieża, zwieńczona hełmem z 1865 roku.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany zostały otynkowane. Dachy, pokrycie kopuł oraz hełm wieży wykonano z blachy. Wnętrza nakrywają murowane sklepienia.

Na zewnątrz ściany nawy, prezbiterium i wieży ujęte zostały uskokowymi szkarpami. Okna zamknięte są najczęściej łukiem półkolistym. Ponad gzymsem wieńczącym prezbiterium widoczny jest ośmioboczny tambur, opięty narożnymi lizenami, z oknami umieszczonymi w arkadowych wnękach. Kryjąca prezbiterium kopuła zwieńczona jest blaszana figurą św. Floriana. Elewacje kaplic transeptu podzielone są czterema rzędami wnęk zamkniętych półkoliście lub prostokątnych; w niektórych z nich znajdują się okna. Naroża oraz partie środkowe tych elewacji ozdobiono boniowaniem. Ponad gzymsem koronującym kaplic widoczne są pary kopuł zwieńczonych latarniami. Ściany wieży również podzielone są kilkoma rzędami wnęk zamkniętych półkoliście. Wieńczy je attyka oraz cebulasty hełm. W bocznych elewacjach wieży znajdują się wejścia zamknięte półkoliście.

Ściany wnętrza podzielone są filarami przyściennymi i charakterystycznymi dla architektury Bonadury hermowymi pilastrami, dźwigającymi gzymsy wieńczące i gurty sklepień. Filary nadają ścianom silny walor plastyczny, natomiast hermowe pilastry dynamizują wnętrze. Trzy zachodnie przęsła nawy nakryte są sklepieniem kolebkowym z lunetami, przęsła transeptowe - sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Sklepienia ozdobione są dekoracją sztukatorską. Prezbiterium otwiera się do nawy półkoliście zamkniętym łukiem tęczowym, ujętym parą bardziej wysuniętych filarów przyściennych opiętych hermowymi pilastrami. Ściany prezbiterium wieńczy profilowany gzyms. Ponad gzymsem widoczna jest nakrywająca prezbiterium kopuła o szesnastodzielnej, kasetonowej czaszy. Przedzielone kolumienkami okna tamburu silnie rozświetlają przestrzeń ołtarzową, stwarzając kontrast dla słabiej oświetlonej nawy. Kaplice transeptowe otwierają się do nawy szerokimi półkolistymi arkadami wpartymi na pilastrach i kolumnach korynckich. Otwarcie to, a także wewnętrzne powiązanie kaplic, świadczą o dążeniu do ich podporządkowania jednolitej pod względem przestrzennym kompozycji całości. Ściany kaplic rozczłonkowane są arkadowymi wnękami ozdobionymi rozetami. Podobne rozety zdobią również fryz belkowania. Kaplice nakrywają dwunastodzielne, kasetonowe kopuły. W przęśle zach. nawy wbudowany został wsparty na filarach trójarkadowy chór muzyczny.

Cenne wyposażenie kościoła obejmuje m.in. zespół barokowych i rokokowych ołtarzy z XVIII w. Późnobarokowy ołtarz główny pochodzi z 4. ćw. XVIII wieku. W jego polu środkowym znajduje się XIX-wieczny obraz Hołdu Trzech Króli (mal. Rafał Hadziewicz, 1856). Ołtarze boczne znajdują się w kaplicach transeptowych oraz w nawie. W jednym z nich (w zamknięciu wsch. kaplicy pd.) zachował się obraz Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Mikołajem, namalowany ok. 1640-1650 r. przez Bartłomieja Strobla. Na uwagę zasługuje również renesansowa kamienna chrzcielnica w kształcie kielicha z przełomu XVI i XVII w. oraz późnorenesansowa ambona z rzeźbami czterech ewangelistów na balustradzie.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny mszy św. są podane na stronie internetowej www.grodziskjadwiga.parafialnastrona.pl.

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 23-09-2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.156961, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.42701