warszawskiego architekta Bronisława Brodzic-Żochowskiego. Zawiera w swej bryle istotne elementy XVII i XVIII wieczne. Obiekt stanowi ważny element dawnej zabudowy miasta i jest świadectwem jego bogatej historii.

Historia

Pierwsza wzmianka o parafii w Grodzisku Mazowieckim pochodzi z 1355 roku. Wcześniejsze drewniane świątynie powstawały z inicjatywy rodów Grodziskich i Okuniów. W 1687 roku z fundacji W. Mokronowskiego, kasztelana rawskiego, powstał murowany kościół stanowiący dzisiejsze prezbiterium z zakrystią od północy i kaplicą od południa. W latach 1699-1714 z inicjatywy proboszcza F. Rogowskiego nastąpił barokowy etap budowy, w którym powstała nawa. W XVIII wieku dobudowano od północy drugą, kaplicę transeptową jako wotum dziękczynne A. Miklaszewskiego, wojskiego sochaczewskiego i jego córki I. Izdbieńskiej. W 3 ćw. XVIII wieku kościół przeszedł restaurację kosztem J. Mokronoskiego, wojewody mazowieckiego. W 1808 roku bp Onufry Szembek konsekrował świątynię. B. Brodzic-Żochowski był autorem proj. naw bocznych dobudowanych w latach 1884-1889, i wieży powstałej do 1898 roku Wówczas też od południa dostawiono zakrystię, zburzoną przez Rosjan w 1915 roku. Po zniszczeniach wojennych kościół przeszedł gruntowną restaurację w 1927 roku pod kierownictwem K. Skórewicza. Remontowany w 1966 roku i latach 90 XX wieku. Po 1967 roku zamurowano okno fasady.

Opis

Kościół znajduje się w centrum miasta, na terenie otoczonym murowanym ogrodzeniem z 1861 roku, usytuowanym po połódniowej stronie ul. H. Sienkiewicza, przy pl. Króla Zygmunta Starego. Budynek jest orientowany, murowany i tynkowany, założony na planie krzyża łacińskiego z półkoliście zamkniętym prezbiterium. Korpus nawowy jest trójprzęsłowy w układzie bazylikowym, ze znacznie niższymi nawami bocznymi otwartymi do nawy głównej parami arkad. Ramiona transeptu tworzą kaplice, równe wysokości nawie głównej. Dwuprzęsłowe prezbiterium ujmują po bokach, znacznie niższe prostokątne pomieszczenia zakrystii. Do fasady, na osi, przylega niska kruchta, a w narożniku północno - zachodnim, założona na rzucie kwadratu, trójkondygnacyjna wieża dzwonnicza zwieńczona hełmem. Dachy kryte blachą dwu i trójpołaciowe z wyjątkiem naw bocznych krytych pulpitowo. Prostą ścianę fasady zwieńczoną trójkątnym szczytem z okulusem i tablicą fundacyjną zdobią pary pilastrów na skrajach. Analogiczne zwieńczenie, ale z oknem półkolistym, ma kruchta z wejściem, której naroża opinają uproszczone pilastry. Dekoracja elewacji jest bardzo oszczędna została ograniczona do rozczłonkowania ścian pilastrami toskańskimi podpierającymi gzyms. Naroża ramion transeptu i północnej zakrystii zostały ścięte. Otwory okienne o zróżnicowanej wielkości w większości są prostokątne z wyjątkiem dolnej elewacji wieży, gdzie okna zamknięto łukiem pełnym. Pierwotnie dekoracja elewacji wieży była znacznie bogatsza, z wyraźnym podziałem kondygnacji. Obecnie nad nieco szerszą partią przyziemia dwa górne piętra dzwonnicy spajają pary pilastrów w wielkim porządku. Forma wysokiego hełmu wieży nawiązuje do renesansu francuskiego. Wnętrze artykułują pary pilastrów toskańskich dźwigających lekko przełamany gzyms. Nawę przykrywa strop, a pozostałe partie świątyni sklepienia na gurtach: kolebkowe z lunetami i kolebkowo krzyżowe. We wnętrzu znajdują się tablice epitafijne z XVII wieku m. in. późnorenesansowe Okuniów z klęczącymi postaciami orantów i Mokronoskich.

Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 10.09.2014 r.