Był największym z dworców budowanych wówczas na dawnej linii Warszawsko-Wiedeńskiej. Obiekt wyróżnia funkcjonalność, a historyzująca forma i dekoracja nawiązująca do klasycyzmu i baroku wyraża ówczesne poszukiwania i próby kształtowania stylu narodowego.

Historia

Obecnie funkcjonujący dworzec w Grodzisku Mazowieckim powstał w latach 1920-25 według projektu wybitnego architekta Romualda Millera przy współpracy Bronisława Brochowicza-Rogoyskiego. Zbudowano go, z użyciem murów dawnego dworca koszarowego na zachód od wcześniejszej zabudowy dworcowej pochodzącej z około 1845 roku. Był jednym z wielu dworców powstałych w latach 1918-24 w ramach programu odbudowy infrastruktury po zniszczeniach I wojny światowej. Ok. 1939 roku do bryły budynku dobudowano od północy wiatę peronową. Ocalał w czasie II wojny światowej. W latach 90 XX w. przeszedł gruntowny remont podczas którego wymieniono posadzki i oryginalną stolarkę okienną. Część pomieszczeń zajmuje przychodnia lekarska i mieszkania pracowników PKP.

Opis

Dworzec usytuowany jest w centrum miasta po południowej stronie torów linii kolejowej Warszawa - Łódź. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, założony na planie wydłużonego prostokąta z trzema ryzalitami. Reprezentuje typ dworca przelotowego. Urozmaicona bryła składa się z kubicznych elementów o różnej wysokości przekrytych stromymi dachami dwuspadowymi, a na krótszych krańcach półszczytowymi. Wyróżniają się trzy, piętrowe partie ryzalitów zwieńczone trójkątnymi szczytami kondygnacji poddasza. Środkowy, nieco niższy, mieszczący hol główny, akcentuje obita blachą wieżyczka schodkowo zwężającą się ku górze. Te trzy dominujące elementy spajają parterowe łączniki z wysokim użytkowym poddaszem, a ujmują po bokach nieco niższe partie, różnej długości, również z kondygnacją poddasza. W stromych połaciach dachów krytych dachówką znajdują się facjaty. Dłuższe elewacje maja zbliżoną dekorację. Składają się na nią historyzujące elementy zestawione w nowatorski sposób. Od strony ulicy ryzalit mieszczący szerokie wejście do holu jest znacznie głębszy. Wyróżnia go poprzedzony schodami portyk z dwiema parami masywnych kolumn w wielkim porządku, o jońskich kapitelach, dźwigających prosty, architraw z umieszczoną na nim nazwą miasta i wąski profilowany gzyms, na którym spoczywa trójkątny szczyt z półkolistym oknem. Wysoki portyk ujmują po bokach niższe partie z owalnymi oknami. W latach 30 XX. w. również od strony torów płytki ryzalit środkowy posiadał analogiczny kolumnowy portyk. Zabudowano go prawdopodobnie w 1939 roku, kiedy do wsch. części elewacji dostawiono wiatę peronową. Również zach. partia budynku, której naroża zdobią wydatne szkarpy uległa przebudowie. Pierwotnie znajdowały się tam arkadowe podcienia o przysadzistych kolumnach, które zostały zabudowane tworząc arkadowe płyciny z oknami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Profilowane opaski zdobią otwory okienne i wejściowe w większości prostokątne lub zamknięte półkoliście, a także okrągłe płyciny powyżej drugiej kondygnacji bocznych ryzalitów. Charakterystycznym, powtarzającym się motywem są przełamane trójkątne naczółki nad otworami wejściowymi, w których umieszczono owalne, bądź półkoliste okna, a także przerwane u dołu trójkątne szczyty ryzalitów z oknem umieszczonym w partii gzymsu. Wewnątrz budynku mieści się hol przelotowy z kasami, oraz lokale użytkowe i mieszkania na wyższych kondygnacjach. W holu głównym zwraca uwagę historyzujące sklepienie kryształowe, a w przedsionku krzyżowe.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie,08.09.2014 r.