Oryginalny obiekt stanowi przykład dziewiętnastowiecznej architektury użytkowej o cechach romantycznych.

Historia

Budynek powstał w latach 1845-46 r. wg projektu Teofila Schullera budowniczego Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Należał do zespołu zabudowań dworcowych. Pełnił rolę domu gościnnego (jak go określano w latach 50-tych XIX w.) z restauracją i hotelem. Odprawa pasażerów odbywała się w stojącym obok drewnianym pawilonie stacji, zniszczonym w 1915 r. Następnie obiekt był określany mianem: pałacyku lub willi „foksal”, która to nazwa wywodzi się od rosyjskiego słowa „wokzał” czyli dworzec. Po zbudowaniu nowego dworca kolejowego w Grodzisku w latach 1921-22 budynek już na pewno utracił swą pierwotną funkcję. Wraz z otaczającym parkiem stanowił własność rodziny Mokronowskich, aż do 1917 r., kiedy przeszedł w ręce hr. Branickiego. W latach 1931 - 40 był własnością Towarzystwa nad Ociemniałymi. W latach 1945-70 mieścił kolejno szpital i przychodnię, a W latach 1977 - 79 był użytkowany przez Warszawskie Przedsiębiorstwo Geodezyjne. Następnie budynek został przekazany na potrzeby archiwum Ośrodka Dokumentacji Zabytków ob. Narodowego Instytutu Dziedzictwa. W latach 1986-1992 został przeprowadzony remont i adaptacja budynku.

Opis

Willa usytuowana jest po południowej stronie torów kolejowych, na zadrzewionym terenie ogrodzonym metalowym, ażurowym płotem, graniczącym od wsch. i pd. z Parkiem im. hr. Skarbków. U zbiegu ul. 1 Maja i ul. W. Bartniaka znajduje się wjazd na posesję z bramą i dwiema furtkami o czterech okrągłych słupach zwieńczonych stożkowymi daszkami i dekorowanych od frontu półkolistymi niszami.

Dawny „dom gościnny” to budynek piętrowy, murowany, otynkowany, założony na rzucie prostokąta z dwoma skrajnymi ryzalitami w każdym z dłuższych boków oraz cylindryczną trójkondygnacyjną wieżą od zach. Elewacje rozczłonkowane cokołem, gzymsem kordonowym i koronującym mają naroża podkreślone boniowanymi pilastrami. Okna różnych rozmiarów w większości zamknięte odcinkowo, a na piętrze trzech ryzalitów półkoliście, zdobią ceglane nadproża. W trójkątnych szczytach ryzalitów okulusy. W dłuższej elewacji, od strony torów, zachodni ryzalit jest płytszy, a do jego naroża przylega wieża, której smukła sylwetka góruje nad pozostałą częścią budynku. Ryzalit ten wyróżnia dekoracja: boniowanie obu kondygnacji i zwieńczenie w formie attyki ozdobionej arkadowymi wnękami i kostkowym fryzem gzymsu. Wieża o wysokim cokole również w partii przyziemia jest rozczłonkowana arkadowymi płycinami z wąskimi oknami zamkniętymi półkoliście. Dwie wyższe kondygnacje zdobi pasowe boniowanie przerwane niewielkimi podłużnymi oknami klatki schodowej. W ostatniej kondygnacji znajdują się cztery duże otwory okienne zamknięte półkoliście, prowadzące na balkony oparte na żeliwnych, dekoracyjnych wspornikach. Powyżej umieszczony jest fryz nawiązujący swym wyglądem do średniowiecznych machikuł (obronnych ganków), a nad nim rząd niewielkich okulusów. Wieżę wieńczy stożkowy dach o silnie wystającym okapie. W dłuższej elewacji, od strony parku, między ryzalitami, w kondygnacji parteru znajduje się ganek kryty dachem pulpitowym wspartym na żeliwnych słupkach ze wspornikami dekorowanymi motywem ornamentalnym. Budynek ma dwuspadowe dachy kryte blachą, a nad płytszym ryzalitem dach kopertowy. Zabytkowy obiekt nazywany jest przez miejscowych „lokomotywką”, gdyż wygląd wieży kojarzony jest z kominem parowozu.

Obiekt dostępny z zewnątrz, a wnętrza po uzgodnieniu z zarządcą.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 26.08.2014 r.