Budowany od 1473 roku przez księcia legnickiego Fryderyka I , rozbudowany przez jego następców: Fryderyka II i III. Ulubiona siedziba letnia książąt legnickich. W początku XVIII wieku właściciele przenoszą się do barokowego pałacu u podnóża wzniesienia, a zamek popada w ruinę. W początkach następnego stulecia przeprowadzono romantyczną konserwację ruin. Obecny kształt założenia to dzieło Bodo Ebhardta z lat 1906 -1908.

Sytuacja

Grodziec to wieś położona na Pogórzu Kaczawskim. Wieś rozciąga się równoleżnikowo, a nad równinną okolicą dominuje samotna góra Grodziec (wys. 389 m n. p. m.), położona na północny zachód od wsi. Bazaltowe wzgórze porasta piękny stary las mieszany. Zespół zamkowy rozlokowany jest na platformie szczytu, prowadzi do niego wąska asfaltowa droga dojazdowa. 

Kompozycja

Zespół zamkowy zajmuje całą powierzchnię platformy wzgórza, przyjmując kształt nieregularnego wieloboku, w formie klina, wydłużonego w kierunku północ-południe, którego ostrze skierowane jest ku północy. Kształt założenia określał wysoki kamienny mur obronny, najeżony okrągłymi basztami i czworobocznymi wieżami. Większość murów, z wyjątkiem odcinka południowego, zachowała się do dziś. Mury otoczone są suchą fosą, którą obiega zewnętrzny wał obwodowy, na którego grzbiecie biegnie ścieżka umożliwiająca obejście całego założenia dookoła. Zespół złożony jest z dwóch zasadniczych części: podzamcza i zamku właściwego, tzw. górnego. 

Znacznie większe podzamcze, rozciąga się w części południowej wzgórza i zabudowane jest nielicznymi budowlami, które są częściowo zachowane i zajmuje 2/3 powierzchni całego zespołu. Na teren podzamcza prowadzi jedna, droga wjazdowa, która wchodzi w jego obszar przez budynek bramny z wartownią i dalej biegnie na północ, ku głównej bramie zamku górnego. Przy nieistniejącym już dziś południowym odcinku murów widoczne są ślady prostokątnego budynku – dawnej karczmy. W pobliżu, na narożniku południowo-wschodnim, kwadratowa wieża wartowni, połączona drewnianym gankiem z, usytuowaną poniżej, poza murami, okrągłą wieżą wodną. W zachodniej części podzamcza, przy drodze wiodącej na zamek górny, usytuowano współcześnie wybudowany, niewielki budynek sanitarny. Nie zachował się natomiast ślad po dawnej kuźni, która znajdowała się przy bramie wjazdowej , po południowej stronie drogi. 

Zamek Górny stanowi ostrze tego założenia w kształcie klina, zajmuje północna część zespołu, przyjmując kształt symetrycznego siedmioboku z wcinającymi się w teren podzamcza: budynkiem bramnym i resztkami budynku mieszczącego dawną zbrojownię i piekarnię. Od podzamcza oddziela go własny system obronny z trzema odcinkami muru południowego, budynkiem bramnym z bramą warowną poprzedzoną gardzielą i z mokrą fosą, przez którą przerzucony był, niegdyś zwodzony, most. Budynki górnego zamku zgrupowane są ciasno wokół wielobocznego dziedzińca. Ich tylne elewacje włączają się w ciąg murów obronnych (pałac, donżon, łącznik, wieża mieszkalna). Z dawnych zabudowań zachowała się grupa budynków pierzei zachodniej z dominującym w założeniu pałacem, łącznikiem i wieżą mieszkalną tzw. starą wieżą oraz budynek bramny z ruinami donżonu i zbrojowni. W pierzei wschodniej widoczne tylko niewielkie pozostałości dawnych budynków gospodarczych – piwowarni i piekarni. Nie zachowały się natomiast zupełnie dawne stajnie, które zlokalizowane były przy południowo-zachodnim fragmencie murów. 

Zespół Zamku Górnego stanowi zwartą, zamkniętą kompozycję, z wyraźnymi tendencjami do regularności i symetrii układu. Oś symetrii akcentowana jest północnym narożnikiem „starej wieży” i wydłużonym budynkiem zbrojowni, narożniki regularnego wieloboku murów zaznaczone są czterema okrągłymi basztami. Całość tworzy rozczłonkowane wnętrze architektoniczne ze środkowym, wielobocznym dziedzińcem oraz dwoma niewielkimi zaułkami – północnym, prostokątnym podwórzem przy starej wieży (łączącym się wąskim przesmykiem z dziedzińcem i południowo-zachodnią wnęką między pałacem, basztą i południowo-zachodnim fragmentem muru). Osobne niewielkie wnętrze architektoniczne stanowi zespół bramy. 

Pałac jest najokazalszą budowlą zespołu zamkowego. Jest to reprezentacyjna budowla mieszkalna, która przejęła funkcje po tzw. starej wieży. W ostatecznej formie powstała ok. 1522 roku. Być może początek prac należy przenieść na koniec XV wieku. Obecny kształt otrzymała w latach 1906-1908. Założona na nieregularnym rzucie, składa się z dwóch, zbliżonych kształtem do prostokątów rożnej wielkości części, połączonych ze sobą pod kątem 150 stopni. Część południowa wydłużona, z głównymi reprezentacyjnymi salami pałacowymi, część północna, w proporcjach zblizona do kwadratu, mieści sień i pomieszczenia gospodarcze. Od zachodu, na połączeniu obydwu części, usytuowana została baszta założona na rzucie koła. Budynek elewacją zachodnią włącza się w ciąg murów zamkowych. Budowla dwukondygnacyjna, w całości podpiwniczona, nakryta wyniosłym czterospadowym dachem ceramicznym z wysokim kominem południowym. 

Podzamcze rozległe, o nieregularnym kształcie z nielicznymi, małymi budowlami, o rozproszonej, nieregularnej kompozycji. Większość zabudowań włączona jest w system murów obronnych (baszty, wieża bramna, wartownia), które są elementami ograniczającymi kompozycję. Z tego układu wyłamuje się wieża wodna, usytuowana poza murami, włączona w założenie dzięki wysokiemu drewnianemu gankowi, umożliwiającemu komunikację z wartownią. Cechy regularności nabiera podzamcze w północnej części, gdzie dwie symetryczne kaponiery ujmują południową część zamku górnego. 

System Murów Obronnych i Bramy. Założenie otoczone wysokimi kamiennymi murami obronnymi z dodatkowym murem wewnętrznym, oddzielającym zamek górny. Odcinki murów flankowane występującymi przed ich lico basztami i wieżami warownymi. Baszty na rzucie koła wystające poza korony murów zwieńczone krenelażem o półokrągłych zębach i nakryte smukłymi stożkowymi dachami. Lica ich ścian, podobnie jak ścian niektórych odcinków murów (np. odcinek muru zachodniego), przeprute małymi otworami strzelniczymi w kilku kondygnacjach. Do dziś zachowane w całości są tylko niektóre rekonstruowane baszty zamku górnego, inne zachowane są częściowo lub zawaliły się. Niektóre odcinki murów górnego zamku, z gankami krytymi w grubości ścian (mur zachodni) zwieńczone prostym krenelażem, pozostałe z hurdycjami które nakryte są ceramicznymi dachami dwuspadowymi. Na załamaniu zachodniego muru podzamcza znajduje się wieżą bramna z drewnianą wartownią w górnej kondygnacji; w przyziemiu pełno łukowo zamknięty przejazd przez który wbiega jedyna droga jezdna prowadząca do zamku. W miejscu styku murów podzamcza z murami górnego zamku wybudowano dwie kaponiery na rzucie podków. Przy baszcie wschodniej niewielka brama ostrołukowa z mostkiem przez fosę, stanowiąca niewielkie przejście łączące podzamcze z pieszą drogą w kierunku wsi. Do górnego zamku prowadziło dobrze strzeżone wejście południowe, które poprzedzała fosa z mostem zwodzonym, brama z broną usytuowana w budynku bramnym, poprzedzona gardzielą, przejazd pełno łukowy o lekko zaostrzonym łuku obok przejście piesze ostrołukowe. Przy starej wieży pełno łukowa brama gospodarcza a w północno-wschodnim fragmencie murów, niewielkie ukryte przejście chronione dawniej przedpiersiem (zachowany tylko niewielki fragment) pozwalające dotrzeć do wschodniej kaponiery. System obronny zamku uzupełniała sucha fosa otoczona wałem ziemnym, obiegająca wraz z nim mury. 

Zieleń. Początkowo zamek wznosił się na bezleśnym wzgorzu. W wyniku zgodnych z duchem romantyzmu zabiegów konserwatorskich księcia Henryka Hochberga, mających na celu zagospodarowanie całego zespołu i jego przystosowanie do celów turystycznych, obiekt zyskał bogatą oprawę roślinną. Wzgórze zostało obsadzone drzewami w stylu swobodnego parku angielskiego, na podzamczu i na kaponierach utworzono, dziś już nie zachowane, ogrody ozdobne. Wkrótce także na zasypanych ruinach baszt wschodnich założono kwietne klomby i wybudowano altanki. 

Autorzy, Historia Obiektu 

Początki zamku sięgają IX wieku, kiedy to na górze, wznoszącej się przy dawnym szlaku handlowym ze wschodu na zachód, rozlokowano warowny gród. Jego znaczenie wzrosło w X wieku, kiedy to uzyskał godność kasztelanii. Pierwsze wzmianki źródłowe pochodzą z 1155 i1175 roku. Gród traci znaczenie wraz z powstaniem pobliskich ośrodków miejskich. W 1320 roku książęta legniccy sprzedają go ręce prywatne. W 1470 roku książę Fryderyk I wykupuje zamek i rozpoczyna budowę nowej warowni. Istnieje dokument kontraktu z 1473 roku z mistrzami Blasiusem Rose, Bartuschem Bloeschuch i Hannosem Trauernicht ; w budowie brał udział Jakub Jencke i Barthel Feiger. Złotoryja i okoliczne wsie ponosiły znaczne ciężary finansowe związane z budową. W latach 1488 – 1515 nastapiła przerwa w budowie spowodowana śmiercią księcia. Prace podjął jego syn, Fryderyk II, po dojściu do pełnoletniości. Około roku 1522 powstał pałac, który przejął funkcje mieszkalne po wieży północnej zwanej starą wieżą i pełnił także rolę budowli reprezentacyjnej.Przy budowie pałacu był prawdopodobnie czynny Wendel Rosskopf ze Zgorzelca (sygnatura na nie zachowanym portalu Sali rycerskiej). W latach 1533-1535, w związku z zagrożeniem tureckim, podjeto prace modernizacyjne przy fortyfikacjach. Przeprowadzał je fortyfikator książęcy Jan v.Hardeck. W ich wyniku powstały dwie kaponiery i cały system obronny podzamcza. Wiek XVI i pierwsza połówa wieku XVII, to pomyślne czasy dla zamku – cały czas trwały prace budowlane i modernizacyjne. Budowla stała się letnią siedzibą książąt legnickich, Przebywał tu na stałe zarządca, który trzymał pieczę nad skarbem książęcym. W związku z wojną trzydziestoletnią Walenty Sabisch projektuje nowy system umocnień (1619, 1629). Ich budowa nie zostaje jednak zrealizowana. W 1633 roku wojska austriackie pod wodzą Wallensteina zdobywają Grodziec. Wskutek walk spłonęły wnętrza pałacu i wszystkie dachy budowli zamku górnego. Zachowane podzamcze przekształcono w obóz wojskowy. Szwedzi, przy pomocy okolicznej ludności odbili zamek w 1642 roku, jednak Wallenstein ponownie opanował go w roku 1646. Żeby uniemożliwić kiedykolwiek wykorzystanie zamku jako twierdzy, przystąpiono do jego metodycznego niszczenia: wysadzono wszystkie baszty i bramy, rozsadzono mury, zniszczono budynki. Po śmierci ostatniego Piasta – Jerzego Wilhelma w 1684 roku całe księstwo przechodzi pod domenę cesarską. W 1684 roku cesarz Leopold I sprzedaje Grodziec hrabiemu Gallasowi, od którego odkupuje go w 1700 roku Hans Wolf v. Frankenberg – twórca barokowego pałacu we wsi, do budowy którego użyto także materiału budowlanego pozyskanego z rozbiórki murów starego zniszczonego zamku. 

W drugiej połowie XVIII wieku kolejne klęski spadają na stare zamczysko – w 1751 roku runęła część donżonu, w 1766 roku od pioruna wybuchł pożar pałacu, w wyniku zawalenia się do wnętrza dachu runęło sklepienie Sali Książęcej. Ówcześni właściciele zamku – Fryderyk Leopold v. Gessler, bohater spod Dobromierza i Johann Karl v. Schellendorf nie położyli żadnych zasług w zabezpieczaniu budowli. W 1800 roku właścicielem Grodźca zostaje książę Hans Heinrich VI Hochberg z Książa. Z jego inicjatywy, w latach 1800-1803 podjęto kompleksowe prace mające zachować obiekt jako trwałą ruinę, świadectwo minionych czasów. Jednocześnie podjęto działania prowadzące do uatrakcyjnienia ruin – założono ogrody, pałac (po remoncie) przeznaczono do celów muzealnych. Grodziec stał się jednym z pierwszych śląskich zabytków przeznaczonych na cele muzealne i udostępnianych do zwiedzania jako obiekt turystyczny. Prace zostały przerwane w czasie wojen napoleońskich. W 1813 roku żołnierze francuscy, stacjonujący wśród ruin, wzniecili pożar, w wyniku którego zniszczeniu uległ wyremontowany i na nowo wyposażony pałac w zamkowym zespole. W 1823 roku Hochberg sprzedał zamek bankierowi z Berlina W. Ch. Beneckemu, który za zasługi w utrzymaniu zamku otrzymał szlachectwo i przydomek Benecke v. Gröditzberg (1829). Od 1893 roku zamek jest własnością Leona Amadeusza hrabiego Henckel v. Donnersmarck, a po jego śmierci przechodzi drogą kupna na Willego v. Dirksena (1899). W latach 1906-1908 inicjuje on wielką odbudowę Grodźca. Wykonawcą tych planów jest znany architekt i konserwator Bodo Ebhardt. Prace konserwatorskie, poprzedzone badaniami archeologicznymi i solidną kwerendą, doprowadziły do realizacji wizji konserwatora i właściciela – stworzenia pomnika historii narodowej. Główne prace skupiły się na terenie zamku górnego. Mało uwagi poświęcono natomiast podzamczu. Zakończenie odbudowy uczczono wielką fetą na którą przybył cesarz Wilhelm II. W czasie uroczystości obiekt przekazano Śląskiemu Towarzystwu Miłośników Historii i Starożytności. Zamek zaadaptowano do pełnienia funkcji turystycznych: muzealnych, hotelowych, restauracyjnych. W 1945 roku zamek ponownie uległ poważnym zniszczeniom (pożar pałacu). Po II wojnie światowej zamek upaństwowiono i przekazano w użytkowanie różnym instytucjom. Brak jednego właściciela i często sprzeczne działania porządkowe i remontowe, przyczyniały się do postępującego niszczenia obiektu. W latach sześćdziesiątych XX wieku przeprowadzono prace konserwatorskie.

Tekst karty ewidencyjnej zabytku z 1996 roku, autor: Ewa Sawińska