Historia

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z przełomu XIV i XV wieku. Przynależność w średniowieczu sporna. Prawdopodobnie po śmierci Władysława Miłkowskiego Oporowskiego i podziale około 1510 roku majątku między dwóch synów, wieś Grochowino przypadła Mikołajowi. Od 1517 roku potwierdzona obecność kaplicy, dla której właściciel wsi otrzymał od arcybiskupa Łaskiego przywilej odprawiania mszy. W XVI wieku wieś przeszła na własność arcybiskupów gnieźnieńskich. Na początku XVII wieku wieś wydzierżawiona trzem bratankom arcybiskupa Wojciecha Baranowskiego, z czasem przechodząc na ich własność. Po wymarciu rodu Baranowskich (1818), Grocholin drogą licytacji stał się w 1829 roku własnością hrabiego Skórzewskiego, od którego odkupił go przed rokiem 1836 Julius Carl von Treskow. Przekazany następnie adoptowanemu synowi von Treskowa - Rosenowi, który pozostał właścicielem dóbr do wybuchu II wojny światowej. Budowę późnogotyckiego dworu obronnego zwykło datować się na początek XVII wieku, jednak data ta wymaga weryfikacji. W zachowanym obiekcie, obok gotyckich, elementy manierystyczne, m.in. portal w elewacji wschodniej. W XVIII wieku dwór znajdował się w złym stanie technicznym, m.in. zawaleniu uległa narożna baszta. Po przejęciu Grocholina przez Skórzewskiego budowa nowego pałacu o cechach klasycystycznych, być może kontynuowana przez von Treskowa. Stary dwór odnowiony w 1836 roku: przebudowane pomieszczenia piętra, odbudowana narożna baszta, wzniesione neogotyckie szczyty, założona nowa więźba dachowa. W okresie międzywojennym przeznaczony na tzw. zbrojownię - miejsce przechowywania i ekspozycji kolekcji broni von Treskow-Rosena. Dwór klasycystyczny przebudowywany w 2. połowie XIX i na początku XX wieku, przez co częściowo zatracił pierwotne cechy klasycystyczne. Po II wojnie światowej majątek przekształcony na PGR. W 1956 roku powtórnemu zawaleniu uległa baszty dworu obronnego. Obiekt przeszedł gruntowny remont w latach 1974-1980 z odbudową baszty, a w latach 90. XX wieku został adaptowany na cele konferencyjne. Dwór klasycystyczny pełni funkcje mieszkalne.

Opis

Zespół złożony z obszernego parku, dwóch obiektów rezydencjonalnych i zabudowań folwarcznych znajduje się w zachodniej części wsi. Po północnej stronie drogi Miaskowo - Kcynia. Część rezydencjonalna z dwoma budynkami dworskimi usytuowana w centrum zespołu. Od północy i północnego-zachodu otoczona parkiem krajobrazowym z trzema połączonymi stawami zasilanymi wodami Strugi Smoguleckiej. Zachowana aleja wiodąca przez park od szosy Miaskowo - Kcynia, przez mostek nad przesmykiem łączącym dwa stawy, do nieczytelnego podjazdu ukształtowanego wokół centralnego gazonu. Stary dwór ulokowany po zachodniej stronie dawnego podjazdu, nowy po południowej. Za nowym pałacem, w części południowej zabudowania folwarczne, o zachowanym układzie lecz silnie przekształconej lub współczesnej formie poszczególnych obiektów. Tak zwany „zamek” wzniesiony na rzucie zbliżonym do kwadratu, dwutraktowy z narożną, częściowo wtopioną w korpus po stronie południowo-zachodniej, basztą (wieżą) na rzucie pięciokąta. Obiekt podpiwniczony, piętrowy nakryty wysokim dachem dwuspadowym. Wieża sześciokondygnacyjna, zwieńczona krenelażem. W elewacji zachodniej portal ujęty dwiema kolumnami z wysokimi impostami, zwieńczony naczółkiem ze spływami, których krawędzie zaakcentowane ornamentem okuciowym. Elewacje zwieńczone gzymsem koronującym, który w elewacjach południowej i północnej wydziela partię schodkowych szczytów neogotyckich.  Otwory okienne w szerokich opaskach tynkowych. Na parterze zamknięte odcinkowo, na piętrze prostokątne, przekształcone w XIX wieku. We wnętrzu zachowane w pomieszczeniach parteru sklepienia kolebkowe i klasztorne z lunetami. Na piętrze stropy belkowe oraz boazerie z przebudowy w 1836 roku. Nowy pałac wzniesiony na rzucie prostokąta, na osi nieznacznie odchylonej od kierunku  wschodnio-zachodniego. Piętrowy, podpiwniczony, nakryty czterospadowym dachem z facjatami w połaciach elewacji bocznych. Elewacja frontowa (północna) siedmioosiowa. Trzy centralne osie zryzalitowane, zwieńczone trójkątnym szczytem, z wgłębnym portykiem zamkniętym łukiem pełnym, obejmującym poziom parteru i piętra. Elewacje zwieńczone gzymsem koronującym, między kondygnacjami gzyms kordonowy. Na osiach prostokątne otwory okienne w profilowanych przepaskami, z odcinkowymi gzymsikami ponad nadprożem. Wnętrza dworu silnie przekształcone w okresie użytkowania przez PGR. Zabudowania folwarczne połączone aleją z częścią rezydencjonalną z murowaną bramą. Zachowane: budynek rządcówki, obora, magazyn zbożowy. Wszystkie obiekty silnie przekształcone po II wojnie światowej. Pozostałe współczesne, wzniesione na miejscu historycznych. Park krajobrazowy, o powierzchni około 12 ha, założony w 1. połowie XIX wieku. Z główną aleją wjazdową, systemem wodnym złożonym z 3 stawów oraz zróżnicowanym drzewostanem złożonym z 29 gatunków drzew. Wielokrotnie rewaloryzowany pod koniec XX i na początku XIX wieku.

Park jest ogólnodostępny, budynki dostępne z zewnątrz.

Oprac. Piotr Dąbrowski, 14.12.2014 r.