Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


kościół 1134 r. Goźlice

Adres
Goźlice

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Klimontów - obszar wiejski

Przykład jednoprzestrzennej świątyni romańskiej z emporą zachodnią, charakterystyczny dla polskich kościołów wiejskich przy siedzibach rycerskich z okresu XII-XIII wieku.

W jej wnętrzu znajduje się nagrobek Hieronima Ossolińskiego (zm. 1576), domniemane dzieło Santi Gucciego- czołowego architekta i rzeźbiarza działającego na obszarze I Rzeczypospolitej w 4. ćwierci XVI wieku.

Historia

Pierwsza kamienna świątynia w Goźlicach, zachowana w swym zrębie do dziś, powstał zapewne w. 2 ćwierci XIII wieku. Była to wówczas jednoprzestrzenna budowla z wyodrębnionym, zakończonym prosto prezbiterium i masywem zachodnim z emporą. W latach 1241 i 1259 została zniszczona przez Tatarów. Pierwsza informacja o tutejszej parafii pochodzi z roku 1326. Około połowy XV wieku powiększono prezbiterium. W latach około 1559-1576 kościół był w rękach kalwinistów. W latach około 1620-1636 ówczesny proboszcz Maciej Glancerinus przebudował go (m.in. wystawił dwie kaplice, zakrystię i zlikwidował wieżę zachodnią) i ufundował w nim nowe wyposażenie. Konsekrowano go w roku 1636. Przed połową XIX wieku zbudowano przy nim kruchtę. W 1879 roku wyremontowano budowlę. Na początku XX wieku odkryto przy niej kamieniarkę romańską, w tym figurę NMP z Dzieciątkiem (ob. Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu). W 1915 roku została poważnie uszkodzona. Do 1923 roku odbudowano świątynię i odsłonięto mury romańskie. W 1945 roku spłonął jej dach budowli i jej wyposażenie. W latach 1946-1948 wykonano przy niej prace remontowe i badania architektoniczne, w ich wyniku odkryto kolejne fragmenty romańskich murów. W latach 2006-2012 w kościele przeprowadzono prace konserwatorskie i restauratorskie (m.in. rozebrano przybudówkę przy południowej ścianie prezbiterium i zakonserwowano płytę z wizerunkiem Hieronima Ossolińskiego).

Opis

Kościół usytuowany na wzniesieniu, w centrum wsi, zajmuje środek owalnego placu zamkniętego od wschodu prostą linią, otoczonego kamiennym murem i starodrzewem. Orientowana świątynia jest budowlą jednonawową o planie krzyża. Składa się z romańskiej nawy ze skarpami od wschodu oraz węższego i niższego od niej gotyckiego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie ze skarpami w narożach. Do prezbiterium przylega od północy niska, prostokątna zakrystia z przedsionkiem (w jej wnętrzu narożna skarpa nawy). Przy nawie znajdują się: od zachodu kwadratowa kruchta, a od północy i południa prostokątne, oskarpowane kaplice. Kościół został wymurowany z ciosów kamiennych i cegły, w partiach romańskich nietynkowany. Nakrywają go dachy dwuspadowy (nad nawą), pięciopołaciowy (na prezbiterium), namiotowy z latarnią (nad kaplicami). Kamienne elewacje budynku, przeprute oknami i rozczłonkowane szkarpami, są skromne (we fragmencie romańskich pozostałości podziałów pionowych ścian i okien). Wyróżnia się jedynie fasada zachodnia z pilastrami w narożach i trójkątnym szczytem ujętym w spływy. Wejście główne akcentuje kamienny portal z około 1636 roku. W elewacji wschodniej zakrystii wstawiono płaskorzeźbioną tarczę z herbem Świnka. Wnętrze kościoła nakrywają drewniany strop (nad nawą) oraz sklepienia krzyżowo-żebrowe (w prezbiterium ze zwornikami z herbem Topór), kolebkowe (w kaplicach i zakrystii) i kolebkowo-krzyżowe (w kruchcie). W nawie eksponowane są romańskie: mury, okna, a także pozostałości pilastru, sklepień i schodów prowadzących na emporę, znajdujące się w jej północno-zachodniej części. Wejście z prezbiterium do zakrystii podkreśla barokowy kamienny portal z inskrypcją poświadczeniową, zakończony rzeźbą NMP. Skromne wyposażenie kościoła tworzą, m.in.: ołtarz główny z 1871 roku (w nim obraz Wniebowzięcie NMP malarza Wojciecha Gersona), manierystyczny ołtarz z około 1632 roku (w kaplicy północnej) i nagrobek Hieronima Ossolińskiego (zm. 1576), wykonany zapewne przez Santi Gucciego (w kaplicy południowej).

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 01.10.2014 r.

Bibliografia

  • Fischinger A., Santi Gucci architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969, s. 60-61.
  • Furmankiewiczówna K., Rzeźby romańskie z Goźlic, „Prace Komisji Historii Sztuki PAU"1930, t. IV. s. XIX— XX.
  • Jamroz J., Kościół parafialny w Goźlicach. Ze studiów nad architekturą romańską w Polsce, „Folia Historiae Atrium”, t. 13,1977, s. 5-18.
  • Katalog zabytków sztuki w Polsce, III: Województwo kieleckie, pod red. J. Z. Łozińskiego i B. Wolff, z. 11: Powiat sandomierski, red. J. Z. Łoziński i T. Przypkowski, Warszawa 1962, s. 4-6.
  • Kubica E., Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi i Wołynia, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, t. XVII 1996, s. 138-139.
  • Sokołowski M., Rzeźba romańska w Goźlicach pod Ossolinem w Sandomierskiem, „Sprawozdania Komisyi do Badań Dziejów Sztuki w Polsce” 1915, t. 9,  s. CXL.
  • Szczepański J., Architekci i budowniczowie. Materiały, Warszawa -Kraków 1990, s. 66, 69, 152.
  • Szydłowski T., Ruiny Polski. Opis szkód wyrządzonych przez wojnę w dziedzinie zabytków sztuki na ziemiach Małopolski i Rusi Czerwonej, Kraków, s. 27.
  • Szydłowski T., Pomniki architektury epoki piastowskiej w województwie krakowskim i kieleckim, Kraków 1928, s. 83.
  • Świechowski Z., Architektura Romańska w Polsce, Warszawa 2000, s. 69-70.
  • Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009, s. 101-103.
  • Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974, s.158-161, 174.
  • Urban W., Problemy geografii historycznej kościołów protestanckich w Małopolsce w wiekach XVI-XVII, Studia Kieleckie" 1979, nr 3-4, Kielce 1979, s. 109-115.
  • Wiśniewski J., Dekanat Sandomierski, Radom 1915, s. 17-22.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.67897, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.130