Jest jednym z nielicznych tego typu obiektów zachowanych na Lubelszczyźnie i stanowi cenne źródło do poznania rezydencji obronnych typu gródki stożkowate.

Usytuowanie i opis

Grodzisko o nazwie lokalnej "Miasteczko" położone jest w południowo-zachodniej części wsi, w odległości około 300 m na zachód od zwartej zabudowy wsi i około 400 m na północny zachód w linii prostej od zabudowań podworskich z XIX wieku. Zajmuje część kilkuhektarowego lessowego cypla wchodzącego od północnego wschodu w dolinę rzeki Huczwy.

Grodzisko tworzy formę kopca ziemnego o średnicy około o średnicy 38 - 58 m i wysokości około 5 m od podstawy, sztucznie wydzielonego od reszty wyniesienia suchą fosą. Został poważnie zniszczony na skutek różnego rodzaju wykopów gospodarczych w czasie funkcjonowania na jego terenie gospodarstwa rolnego do końca lat 70. XX wieku. Następnie do początków naszego stulecia pozostawał nieużytkiem porośniętym trawą i w zachodniej części krzewami i pojedynczym rozłożystym drzewem. Obecnie teren kopca jest w całości użytkowany rolniczo.

Historia

Na podstawie wyników badań można stwierdzić, że początki gródka rycerskiego w Gozdowie sięgają 2 połowy XIV wieku. Obiekt funkcjonował do XVIII stulecia. Jest związany z rodziną Goździów-Gdeszyńskich herbu Gozdawa.

Pierwsza wzmianka o miejscowości Oborków (na gruntach tej wsi był lokowany Gozdów) pochodzi z 1444 roku i podaje, że Goworko z Rokitnicy, siedziby Rawiczów w ziemi rawskiej, nabył ją od księcia Władysława I. W 1468 roku wieś kupił Jan Góźdź z Gdeszyna h. Gozdawa, chorąży bełski w latach 1438-1469. W 1548 roku staraniem Stanisława z Gdeszyna zostało lokowane na terenie Oborkowa miasto, które zapewne od swego herbu nazwał Gozdowem. W 1698 roku Gozdów miał ulec poważnemu zniszczeniu i od tego czasu nigdy już nie został odnotowany jako miasto. Goździowie - Gdeszyńscy byli właścicielami miejscowości jeszcze w połowie XVIII wieku.

Gródek w Gozdowie jest anonimowy w przekazach pisanych i funkcjonuje jedynie w lokalnej tradycji. Znany jest jedynie z mapy F. von Miega z lat 1779-1782. Do literatury obiekt w Gozdowie wprowadził w 1957 roku Stefan Nosek.W literaturze archeologicznej założenie w Gozdowie występuje jako grodzisko wczesnośredniowieczne, ufortyfikowany dwór feudalny, naturalna forma geomorfologiczna lub tzw. gródek stożkowaty.

Stan i wyniki badań

Badania wykopaliskowe na obiekcie przeprowadziła w latach 1998 i 2000 Ewa Prusicka-Kołcon. Prace badawcze objęły powierzchnię 224 m2 w centralnej, północnej i zachodniej części kopca. Plan sytuacyjno-wysokościowy stanowiska wykonany został w 1989 r. przez Włodzimierza Zielińskiego. Badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski przeprowadził w 1991 r. Wiesław Koman.

Badania wykazały, że na nadsypanym kopcu, w jego centralnej części, stał obiekt mieszkalny o co najmniej dwu fazach użytkowania. Ze starszą fazą należy łączyć drewniany budynek, którego spąg został uchwycony na głębokości 3,80 m poniżej poziomu gruntu. Zarejestrowano dobrze zachowane fragmenty drewna (zaciosanych belek, desek, kołków) oraz gonty wskazujące na rodzaj pokrycia dachu budynku. Obiekt zbudowano z bali ciosanych w konstrukcji wieńcowej. W konstrukcji tej zastosowano formę zaciosów na prostą nakładkę wzmacnianą kołkami. Jak wynika z badań dendrologicznych, do budowy użyto drewno dębowe, sporadycznie topolowe, natomiast gonty wykonane zostały z drewna sosnowego. Pełnego narysu najstarszego dworu nie udało się uchwycić w założonych wykopach badawczych. Ustalono tylko w przybliżeniu szerokość jednej ściany na ok. 4, 50 - 5, 00 m, założonej na osi wschód-zachód. Dłuższym bokiem obiekt stał na osi północ-południe, a obecność reliktów drewnianych w dwu wykopach założonych na tej linii wskazuje, że jego długość wynosiła co najmniej 12 m. Budynek uległ spaleniu pod koniec XV lub na pocz. XVI w. Datowany jest na podstawie znalezisk licznych zabytków ruchomych (fragmentów naczyń glinianych, żelaznych gwoździ kutych, żelaznej ostrogi, kafli garnkowych) na okres od końca XIV do przełomu XV i XVI wieku, przy czym najwięcej zarejestrowano materiałów z XV wieku. Na szczególną uwagę zasługują liczne wyroby ze skóry: fragmenty obuwia (podeszwy, przyszwy), pasów skórzanych, sakiewek na monety i bliżej nieokreślonych wyrobów, które w tak dużej ilości (105 fragmentów), wraz ze znaleziskami szydeł kościanych i igieł, mogą wskazywać na funkcjonowanie warsztatu rzemieślniczego. Druga faza zabudowy gródka związana jest z okresem po powstaniu drugiego budynku mieszkalnego, także drewnianego. Wyznaczono przebieg jego dwu równolegle do siebie położonych ścian zewnętrznych, poprowadzonych na osi północ-południe, w odległości ok. 19-20 m od siebie. Przebiegu pozostałych nie udało się dokładnie określić. Ustalono natomiast, że stał on bardziej centralnie na kopcu, starszy obiekt natomiast zajmował północną część gródka. Drugi budynek również spłonął, o czym świadczą liczne węgle drzewne zarejestrowane w jego warstwach zasypiskowych. Wystąpiły w nich ponadto liczne zabytki ruchome w postaci fragmentów ceramiki naczyniowej i kafli datowane głównie od XVI do XVII w., rzadziej na XVIII wiek i późne średniowiecze, sporą ilość zajęły także zabytki pradziejowe jako ślady obiektów zniszczonych podczas działań budowlanych w średniowieczu i czasach nowożytnych. W trakcie badań odsłonięto ponadto na wschodnim skraju kopca dwa niewielkich rozmiarów kamienne murki o długości 1, 30 i 1,60 m i szerokości odpowiednio 1,00 i 0,80 m, biegnące na osi wschód - zachód i usytuowane równolegle do siebie w odległości 2,20 m, nie posiadające kontynuacji. Poniżej poziomu posadowienia jednego z nich, znalezione zostało naczynie gliniane (ofiara zakładzinowa?) datowane na XV wiek. Funkcja murów nie została określona jednoznacznie (furta?, brama?, elementy konstrukcji obronnych?), ale na podstawie znaleziska naczynia możemy stwierdzić, że miały one związek z pierwotnym budynkiem mieszkalnym. W czasie badań nie znaleziono żadnych śladów umocnień, przypuszczalnie zniwelowanych w czasach nowożytnych lub współczesnych, kiedy teren gródka do l. 80.XX w. zajmowany był przez gospodarstwo wiejskie. Na mapie F. von Miega z lat 1779-1782 widoczne jest założenie na planie kwadratu, który tworzą wały ziemne. Wewnątrz fortyfikacji nie widać już śladów zabudowy, co byłoby zgodne z faktem, że na XVIII stuleciu kończy się chronologia zabytków ruchomych pozyskanych w trakcie badań.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Ewa Prusicka OT NID Lublin, 17-10-2015 r.