Niemal nienaruszona fara gostyńska przetrwała burze dziejowe i wraz ze swoim cennym wyposażeniem oraz polichromiami stanowi niezwykłe świadectwo minionej świetności miasta.

Historia

Gostyń - miasto położone ok. 60 km na południe od Poznania, przy drodze z Jarocina do Leszna. Parafia św. Małgorzaty była wzmiankowana po raz pierwszy w 1310 roku. Świątynia wzniesiona w latach 1418-1486 została w 2. poł. XV w. powiększona przez dobudowanie prezbiterium i naw bocznych. W 1. poł. XVI w. nadbudowano wieżę, dobudowano kruchtę i kaplicę św. Anny. Częściowo zniszczony przez pożar w 1682 r. kościół został odbudowany w 1689 roku. Odnowiony gruntownie 1901-1902 wg projektu arch. Zygmunta Hendla. W 1906 r. odnowiono wieżę wg projektu arch. Lucjana Michałowskiego. W latach 1952-1954 wg projektu Wacława Taranczewskiego powstała polichromia sklepienia nawy głównej.

Opis

Kościół św. Małgorzaty w Gostyniu jest trójnawową budowlą pseudohalową, murowaną z cegły w układzie polskim z fragmentami układu wedyjskiego w murze nawy bocznej od północy. Jego trzynawowy, czteroprzęsłowy korpus, przechodzi w węższe dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte wielobocznie. Od zach. znajduje się czworoboczna wieża z kruchtą w przyziemiu. Od pd. przy korpusie znajduje się kruchta dobudowana w 1523 r. (data nad okienkiem z zewnątrz) i skarbczyk dobudowany w 1645 r. (data na murze). Po pd. stronie prezbiterium znajduje się kaplica św. Anny. W prezbiterium, nawach bocznych i kruchcie pod wieżą zachowane są sklepienia gwiaździste o wałkowych ceglanych żebrach z końca XV wieku. Nawa główna jest przykryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym, wzniesionym po 1689 r., kruchta sklepieniem krzyżowo-żebrowym z 1523 roku. Barokowy chór muzyczny z ok. poł. XVIII w. jest wsparty na trzech arkadach filarowych, na jego balustradzie znajdują się reliefowe rzeźby apostołów, trzech świętych niewiast i Oka Opatrzności. Z zewnątrz nawy boczne opięte są dwuskokowymi szkarpami, a prezbiterium czteroskokowymi.. Szczyty naw bocznych schodkowe z blendami. Szczyt kruchty pd. nadwieszony na fryzie kroksztynowym, trzykondygnacjowy, schodkowy ze sterczynami, rozczłonkowany blendami o łukach w ośli grzbiet. Ośmiokondygnacjowa wieża została nadbudowana w górnych partiach w końcu 1. ćw. XVI wieku. Jest opięta na narożach sześcioskokowymi szkarpami, zwieńczona blankowaniem podkreślonym fryzem tynkowanym z kroksztynkami; na narożach poligonalne wieżyczki zrekonstruowane w 1906 roku. Kościół przykryty dachem dwuspadowym o jednej kalenicy, kryty dachówką. Zachowana więźba dachowa barokowa, powstała po 1682 roku. Zachowane są późnogotyckie ceglane portale w wieży od pn. i pd., w ścianie pn. nawy, z kruchty do nawy, z zakrystii do prezbiterium i z zakrystii do skarbczyka.

Na uwagę zasługuje cenne wyposażenie. W barokowym ołtarzu głównym z ok. 1640 r. znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, dzieło szkoły flamandzkiej z ok. 1683 roku. Po bokach prezbiterium stoją stalle - późnogotyckie z 1514 r. z prawej i późnorenesansowe z 2. ćw. XVII w. z lewej. Ponadto: dwa ołtarze boczne, prawy - późnorenesansowy z poł. XVII w., lewy - barokowy z 1. ćw. XVIII w., barokowa ambona z 1. poł. XVIII w. oraz rokokowe ławki, konfesjonały i chrzcielnica. W kaplicy stoi wczesnobarokowy ołtarz z 1648 r. z figurami świętych, w jego polu środkowym znajduje się późnogotycka rzeźba św. Anny Samotrzeć z ok. 1510 roku. Szczególną uwagę przykuwa polichromia sklepienia kaplicy św. Anny, zaprojektowana w roku 1905 przez wybitnego architekta poznańskiego, Rogera Sławskiego. Warto zwrócić uwagę na wkomponowane w nią teksty najstarszej polskiej pieśni religijnej „Bogurodzicy”, a także modlitwy do św. Anny.

Kościół jest otoczony cmentarzem z nagrobkami z 1. poł. XIX w., otoczony murem, z zabytkową XVIII-wieczną, trójdzielną bramą zwieńczoną ażurową balustradą.

Zabytek dostępny, msze św.: www.faragostyn.archpoznan.pl.

oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 31-10-2014 r.