Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pocysterski zespół klasztorny - Zabytek.pl

pocysterski zespół klasztorny


klasztor 1230 - 1300 Gościkowo

Adres
Gościkowo, 3

Lokalizacja
woj. lubuskie, pow. świebodziński, gm. Świebodzin - obszar wiejski

Zespół kościelno-klasztorny opactwa cysterskiego w Gościkowie-Paradyżu należy do najstarszych i najcenniejszych tego typu założeń w województwie lubuskim oraz w zachodniej części Polski.

Posiada oryginalny układ architektoniczno-krajobrazowy, który jest charakterystyczny dla założeń zakonu Cystersów. Stanowi cenny przykład barokowej architektury sakralnej, w której wczesnogotycka metryka oraz kolejne etapy powstania pozostają w czytelnym i zharmonizowanym układzie. Otoczenie w formie ogrodów i zaplecza gospodarczego podkreśla i uzupełnia walory zabytkowych budowli.

Historia

Zespół zbudowany w okresie między 1236 r. a końcem XIII w. Prezbiterium kościoła powstało w II etapie budowy, tj. od końca XIII i w ciągu XIV w. Od poł. XVI do 1 tercji XVII w. odbudowano po pożarze część wschodnią kościoła. Wówczas wzniesiono kaplicę pw. Krzyża Świętego. Po kolejnym pożarze przebudowa w stylu barokowym w latach 1722-1788 (arch. Karol Marcin Frantz). W tym czasie dobudowano od zachodu dwie wieże oraz kaplicę pw. Św. Wojciecha, a w południowej części ambitu wzniesiono kaplicę pw. Matki Boskiej Paradyskiej. Z okresu 2 poł. XVIII w. pochodzi drugi wirydarz klasztoru oraz trzy wieże rozmieszczone w narożach budowli. Elewacjom i wnętrzom kościoła oraz klasztoru nadano barokowy kostium, wymieniono wyposażenie. Z okresu barokowej rozbudowy założenia pochodzą także figury świętych rozmieszczone w ogrodzie klasztornym. W 1810 r. nastąpiła sekularyzacja dóbr klasztoru, ostatecznie kasacja zgromadzenia miała miejsce w 1834 r. W zespole mieściło się seminarium nauczycielskie oraz szkoła średnia. Po II wojnie światowej przeszedł na własność Kościoła rzymsko-katolickiego i stał się siedzibą Seminarium Duchownego. W latach 1964-1971 przeprowadzono gruntowną restaurację założenia, w latach 90. XX w. kompleksowy remont elewacji kościoła i klasztoru, rewaloryzację ogrodu klasztornego oraz konserwację rzeźb i elementów kamiennych. Renowację wnętrza i wyposażenia kościoła wykonano w 2005 r. i w latach 2007-2009.

Opis

Założenie klasztorne w Gościkowie-Paradyżu znajduje się na lekkim wzniesieniu, na północnym brzegu rzeki Paklicy, w pobliżu drogi Międzyrzecz-Świebodzin. Kościół zlokalizowany jest w północno-zachodnim narożniku zespołu klasztornego, a od wschodu i południa przylega do niego budynek klauzury. Barokowe budowle o gotyckiej metryce, z widocznymi etapami rozbudowy, otoczone są ogrodami klasztornymi oraz zabudowaniami gospodarczymi. Częściowo ogrodzone murem ceglanym. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. biskupa Marcina to budowla orientowana, w formie dwuwieżowej bazyliki trzynawowej, czteroprzęsłowej, o systemie wiązanym, z prostokątnym prezbiterium z obejściem, ośmioboczną kruchtą w partii międzywieżowej oraz trzema kaplicami - dwie od północy na planie koła (w części zachodniej kaplica pw. św. Wojciecha, w części wschodniej kaplica pw. Krzyża Świętego) i jedną od południowego zachodu na planie koła wpisanego w kwadrat (kaplica pw. Matki Boskiej Paradyskiej). Nawa główna szersza i dużo wyższa od naw bocznych, przekryta dachem dwuspadowym z wieżyczką z sygnaturką w połowie długości kalenicy dachu. Nawy boczne zamknięte dachami jednospadowymi. Od zachodu dwie czworoboczne wieże nakryte hełmami, od północy dwie kaplice w kształcie rotundy, przekryte dachami wielospadowymi, od południowego zachodu kaplica zamknięta sześciobocznie z dachem pulpitowym, wspólnym z ambitem. Obiekt murowany z kamienia i cegły, z drewnianą więźbą dachową w konstrukcji storczykowej i stolcowej, kryty blachą miedzianą. Elewacje otynkowane, przeprute oknami zamkniętymi półkoliście, artykułowane gzymsami, kolumnami ściennymi, pilastrami, lizenami, ozdobione ornamentem barokowym w formie muszli, festonów, wici roślinnej, motywów heraldycznych. Fasada trzykondygnacyjna, trójosiowa. Oś główna zaakcentowana półkolumnami w wielkim porządku, podtrzymujące balkon z ozdobną metalową balustradą na poziomie drugiej kondygnacji. Portal wejścia głównego, flankowany półkolumnami, nad którym znajduje się nisza wypełniona grupą rzeźbiarską, przedstawiającą św. Marcina z żebrakiem. Na poziomie trzeciej kondygnacji okno ujęte parami pilastrów, wyżej zwieńczenie w formie trójkątnego naczółka. Elewacje wież rozczłonkowane półkolumnami i zwielokrotnionymi gzymsami. Elewacje boczne - oszkarpowane. Wnętrze przesklepione krzyżowo-żebrowo w partiach naw, nad chórem zachodnim sklepienie kolebkowe, krypty sklepione kolebkowe. Prostokątne obejście sklepione kolebką z lunetami. W kaplicach sklepienia kopulaste, w północno-wschodniej podzielone żebrami na pola. W bogatym wystroju kościoła dominuje wyposażenie barokowe. Najważniejszy element stanowi ołtarz główny o dużych rozmiarach i rozbudowanej formie, z obrazem przedstawiającym Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny (Felix Antoni Scheffler) i relikwiarzami o formie ozdobnych, przeszklonych szafek, w których przechowywane są relikwie świętych męczenników. Styl barokowy reprezentuje również prospekt organowy (Joachima Gottlona Petera). Z gotyckiego wyposażenia zachowały się fragmenty fresku, a przede wszystkim sklepienia krzyżowo-żebrowe o precyzyjnie rzeźbionych zwornikach i wspornikach. W kościele znajdują się poza tym liczne ołtarze boczne, obrazy, epitafia i inne elementy wyposażenia, które w znacznej części pochodzą z XVII i XVIII wieku. Ponadto w prezbiterium znajdują się klasycystyczne stalle. W pomieszczeniu krypty znajdują się zmumifikowane zwłoki zakonników zmarłych po 1700 r.

Budynek klasztoru wzniesiony na rzucie w kształcie czworoboku z trzema basztami na planie koła na narożach i dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, przekryty dachem dwuspadowym z wystawkami, baszty zwieńczone hełmami. Obiekt murowany z cegły i kamienia, z drewnianą więźbą w konstrukcji storczykowo-stolcowej, o pokryciu dachu z blachy miedzianej i łupkami w części baszt. Otynkowane elewacje są symetryczne, opracowane analogicznie. Podzielone ramowo lizenami i poziomymi pasami, przeprute prostokątnymi oknami z opaskami i nadokiennikami, zwieńczone gzymsem, zdobione ornamentem barokowym i regencyjnym. Portale flankowane pilastrami, w zwieńczeniach figury świętych i aniołów. Baszty dwukondygnacyjne, trójosiowe, artykułowane pilastrami w wielkim porządku. Wirydarze opięte szkarpami, w starej części przepruty arkadami. Wnętrza w starej części klasztoru przesklepione kolebką z lunetami oraz sufitami, w partii krużganków - sklepienia żaglaste. Nowa część klasztoru posiada sklepienia kolebkowe w partii piwnic, sklepienia żaglaste i sufity na wyższych kondygnacjach. Do zabytkowego wyposażenia klasztoru należą freski w refektarzu, drzwi rokokowe i klasycystyczne, kaplica seminaryjna.

Ważne miejsce w kompleksie sakralnym spełniają ogrody, które przylegają do klasztoru i kościoła od północnej, zachodniej i wschodniej strony. Ich ozdobą jest zespół pięciu figur kamiennych z XVIII w., przedstawiających świętych, m.in. św. Floriana, św. Bernarda, św. Benedykta i św. Marcina z Tours. Przed zachodnią fasadą kościoła znajduje się rokokowa figura Marii Panny z 1755 r. w typie Immaculaty (Niepokalanie Poczętej) w otoczeniu świętych.

Obiekt dostępny dla zwiedzających, możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym, wyłącznie z przewodnikiem.

Oprac. Marta Kłaczkowska, OT NID w Zielonej Górze, 18.06.2014 r.

Biliografia

  • Dogiel G., Paradyż. Opactwo pocysterskie i jego zabytkowy zespół, Kraków 1988.
  • Sobczakowie J. i J., Gościkowo-Paradyż, Warszawa 1989.
  • Opactwo cysterskie w Paradyżu. Jego rola w dziejach i kulturze pogranicza,

    red. J. Karczewska, Zielona Góra 2004.

  • Skowron A., Rewaloryzacja pocysterskiego opactwa w Gościkowie-Paradyżu oraz prace konserwatorskie przy zabytkowym wystroju i wyposażeniu pocysterskiego kościoła pw. św. Marcina, [w:] Lubuskie Materiały Konserwatorskie, red. B. Bielinis-Kopeć, Zielona Góra 2006, t. 3, s. 16-19.
  • Łużyniecka E., Przeobrażenia architektury dawnego kościoła cysterskiego w Paradyżu na podstawie badań prowadzonych w latach 2007-2008, [w:] Lubuskie Materiały Konserwatorskie, red. B. Bielinis-Kopeć, Zielona Góra 2008, t. 5, s. 30-53.