Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Gościkowo-Paradyż - pocysterski zespół klasztorny - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Gościkowo-Paradyż – pocysterski zespół klasztorny

Gościkowo-Paradyż - pocysterski zespół klasztorny

Pomnik Historii XIII - XVIII w. Gościkowo

Adres
Gościkowo

Lokalizacja
woj. lubuskie, pow. świebodziński, gm. Świebodzin - obszar wiejski

Zespół klasztorny w Gościkowie-Paradyżu został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 listopada w 2017 roku.

Wartość i znaczenie zabytku

Założenie przez wieki pełniło rolę ważnego ośrodka kultu religijnego oraz myśli teologicznej promieniującej nawet poza granice kraju głównie za sprawą Jakuba z Paradyża - wybitnego teologa i filozofa związanego z klasztorem.

Rangę Paradyża podkreślają jego związki z wybitnymi osobistościami, mężami stanu, politykami itp. Funkcję opatów sprawowali tu m.in: Marek Łętowski - sekretarz Zygmunta III Wazy, wychowawca Władysława IV, Paweł Sapieha - sekretarz wielki litewski, Andrzej Załuski - biskup, wielki kanclerz koronny, mecenas, współtwórca biblioteki Załuskich. Intelektualne i - siłą rzeczy - polityczne wzmocnienie opactwa sprzyjało utrzymywaniu polskich wpływów na zachodnich rubieżach ówczesnej Rzeczpospolitej.

Historyczna rola opactwa paradyskiego związana była z jego strategicznym położeniem na styku ziem polskich i pozostających pod zwierzchnictwem Brandenburgii. Rzeka Paklica przepływająca przez ogród klasztorny stanowiła granicę państwa. Obszar zachodniej Wielkopolski sąsiadujący ze Śląskiem, Pomorzem i Brandenburgią podlegał stale wewnętrznym i zewnętrznym naciskom politycznym i gospodarczym uzależnionym od bieżącej sytuacji geopolitycznej regionu. Do XIV w., jak większość konwentów cysterskich, klasztor paradyski był ośrodkiem zamkniętym dla ludności pochodzenia polskiego. Zrzeszał obcokrajowców i ciążył ku Brandenburgii (gdzie znajdowała się część jego dóbr). Jako najdalej wysunięty na zachód przyczółek odradzonego po rozbiciu dzielnicowym królestwa, Paradyż stał się przedmiotem zainteresowania Władysława Łokietka, który w 1327 r. objął klasztor swoją opieką.

Historia

W 1230 r. wojewoda poznański Mikołaj Bronisz herbu Wieniawa ufundował w swoich dobrach Gastechov, klasztor cysterski, jako bezpośrednią filię opactwa Lehnin w Brandenburgii (filiacja: Morimond → Camp → Walkenried → Sittichenbach → Lehnin → Paradyż). Zakonnicy nazwali nową siedzibę Paradisus Matris Dei/Paradisus Beatae Mariae Virginis, od czego pochodzi polska nazwa „Paradyż”, którą odtąd określano klasztor i wieś (po 1945 r. powróciła nazwa Gościkowo używana na potrzeby administracyjne, Paradyż pozostaje nazwą zwyczajową dla opactwa). Klasztor otrzymał znaczne przywileje i darowizny rycerskie, książęce i królewskie, dzięki czemu nastąpił jego szybki rozwój gospodarczy (w XIII w. opactwo posiadało ponad 16000 ha ziemi).

Budowę świątyni rozpoczęto pod koniec XIII w. Kościół wzniesiono w stylu gotyckim, na planie krzyża, jednak po ukończeniu budowy naw i części transeptu, w wyniku problemów konstrukcyjnych, świątynię skrócono zamurowując wschodnie arkady międzynawowe. Wiek XV był okresem rozwoju kulturalnego i intelektualnego opactwa. Działał tu wówczas Jakub z Paradyża, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, zwolennik reformy zakonu i Kościoła, autor kilkudziesięciu prac z zakresu mistyki i ascetyki o europejskiej sławie. Jego inicjatywie należy przypisać m. in. papieski nakaz kształcenia cystersów z obszaru Polski na Akademii Krakowskiej. Po 1580 r. klasztor wszedł w skład polskiej prowincji cystersów. Podczas wojny trzydziestoletniej opactwo najeżdżały wojska brandenburskie i szwedzkie. Zniszczeń dopełniły pożary w 1633 r. i w 1722 r. Gruntowną przebudowę założenia rozpoczęto w poł. XVIII w. wg koncepcji budowniczego królewskiego - Karola Martina Frantza. Dobudowano wówczas dwie wieże do fasady, nowe skrzydła klasztorne, wymieniono wyposażenie kościoła, całości nadano wystrój późnobarokowy i wczesnoklasycystyczny. Po II rozbiorze Polski własność opactwa weszła w skład zaboru pruskiego. Kasaty dokonano w 1810 r., całkowitej likwidacji - 1834 r., a w 1836 r. w Paradyżu ulokowano Królewskie Seminarium Nauczycielskie. Elementy ruchome wyposażenia uległy rozproszeniu na obszarze archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej, a bogatą bibliotekę wywieziono do Warszawy i Berlina. Funkcje edukacyjne mieści klasztor aż do chwili obecnej. W 1947 r. budynki opactwa przejęli Salezjanie, a od 1956 r. w murach klasztoru rozpoczął działalność Wydział Filozoficzny Gorzowskiego Diecezjalnego Seminarium Duchowego. Od reorganizacji diecezji w 1992 r. nosi on nazwę Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej.

Opis

Klasztor położony jest na północnym brzegu rzeki Paklicy, przy drodze łączącej Międzyrzecz ze Świebodzinem. W skład zespołu wchodzą obiekty wzniesione z cegły i kamienia: kościół pw. Wniebowzięcia NMP i św. Biskupa Marcina, budynek klasztorny oraz ogrody.

Obecny kształt kościoła i klasztoru jest wynikiem późnobarokowej przebudowy opartej na pierwotnym założeniu przestrzennym. Orientowany kościół jest bazyliką o tzw. systemie wiązanym. Składa się z czteroprzęsłowego korpusu, zamkniętego prosto prezbiterium z ambitem oraz trzech kaplic na planie koła: dwóch od północnej strony kościoła, jednej - od wschodu. Elewacja zachodnia jest dwuwieżowa, wieże - zwieńczone barokowymi hełmami. Wnętrze budowli przekryte zostało sklepieniem krzyżowo-żebrowym (ostatnie przęsło od zachodu przekryte drewnianym pseudosklepieniem, oryginalne zawaliło się w XVIII w.), a nawy oddzielone są arkadami wspartymi na filarach. Wyposażenie kościoła stanowią barokowe ołtarze i klasycystyczne stalle. Wybitną wartość artystyczną prezentuje ołtarz główny z 1739 r. zajmujący całą ścianę prezbiterium, autorstwa saksońskich rzeźbiarzy - Johanna Caspara i synów: Johanna Wilhelma i Christopha Hennevogelów z centralnym obrazem pędzla Feliksa Antona Schefflera.

Od strony południowej i południowo-wschodniej do kościoła przylegają dwukondygnacyjne skrzydła klasztorne skupione wokół dwóch wirydarzy. Naroża skrzydeł akcentują trzy wieże w formie baszt nakrytych dzwonkowatymi hełmami.

Rodzaj: zespół sakralny i sepulkralny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_08_PH.15418