Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

dwór, ob. Muzeum Emila Zegadłowicza - Zabytek.pl

dwór, ob. Muzeum Emila Zegadłowicza


dwór 1. poł. XIX w. Gorzeń Górny

Adres
Gorzeń Górny, 1

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. wadowicki, gm. Wadowice - obszar wiejski

Późnoklasycystyczny dwór jest obiektem o znacznych wartościach architektonicznych.Otaczający go malowniczy park krajobrazowo-leśny z drzewami o wymiarach pomnikowych ma duże walory przyrodniczo-krajobrazowe.

Rezydencja jest ważnym zabytkiem dla historii społeczności lokalnej i polskiej kultury okresu 20. lecia międzywojennego. Obecnie jest ponadregionalną placówką muzealną w której eksponowane są dzieła polskich artystów z tamtego czasu.

Historia

Gorzeń lokowany został prawdopodobnie na prawie niemieckim po 1333 roku. W 2. połowie XV w. wieś należała do Gorzeńskich herbu Topór. W późniejszych czasach miała przeważnie współwłaścicieli, którzy często się zmieniali. W 1. połowie XIX w. wieś została podzielona na Gorzeń Górny i Gorzeń Dolny. W 1873 r. większą część gruntów w Gorzeniu Górnym rozparcelowano. W 1876 r. posiadłość „Gorzeń Górny Dwór”, o powierzchni 17 ha, zakupił Tytus Zegadłowicz, nauczyciel z gimnazjum w Wadowicach. Dwór zbudowany został w 3. ćw. XVIII w. przez ówczesnego właściciela wsi Franciszka Skorupkę-Padlewskiego. Pierwotnie była to budowla parterowa, wzniesiona na planie prostokąta, z ryzalitami od frontu i od tyłu, z sienią przechodnią. Rozbudowę rezydencji zapoczątkował na przełomie XVIII/XIX w. Jakub Lippman Huppert, a kontynuowali jego spadkobiercy. Późnoklasycystyczny charakter nadała budowli przebudowa prowadzona około połowy XIX w. (m.in. nadbudowano wtedy piętro). Po 1876 r. Tytus Zegadłowicz przeprowadził generalny remont i przekształcił znacznie zniszczony budynek, w którym mieściła się karczma (m.in. dobudowano wtedy do fasady czterofilarowy ganek z balkonem i ganek przy ścianie szczytowej). W 1908 r. dwór stał się formalnie własnością syna Tytusa, Emila Zegadłowicza (1888-1941), znanego w dwudziestoleciu międzywojennym poety, prozaika, dramatopisarza i kolekcjonera dzieł sztuki. W tym okresie dwór był ważnym ośrodkiem życia kulturalnego. Spotykali się tutaj m.in. członkowie założonej przez Zegadłowicza regionalistycznej grupy literacko-plastycznej „Czartak”, która nazwę swoją wzięła od domniemanej średniowiecznej strażnicy obronnej nad Skawą w pobliskim Mucharzu. W dworze gościli także m.in. Leon Kruczkowski, Gustaw Morcinek, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Vlastimil Hofman, Stefan Jaracz i Witold Hulewicz. Emil Zegadłowicz zgromadził tutaj bogate zbiory w postaci dzieł malarskich i rzeźbiarskich wybitnych twórców polskich okresu międzywojennego, a także liczne prace wykonane przez beskidzkiego rzeźbiarza ludowego Jędrzeja Wowrę. Część tych dzieł sztuki zrabowali Niemcy w czasie II wojny światowej, ale szczęśliwie ocalały zbiory grafiki i malarstwa, wyposażenie dworu i część rękopisów. W 1946 r. żona Emila Zegadłowicza, Maria i jego córka Atessa uporządkowały zachowane zbiory i zorganizowały w dworze prywatne muzeum biograficzne pisarza. Ekspozycje powiększono w 1967 r. W 1980 r. wystawę zamknięto z powodu konieczności remontu budynku, który trwał kilkanaście lat. Dzięki powołaniu w 1993 r. Fundacji Czartak stało się możliwe w 1995 r. ponowne udostępnienie zwiedzającym zbiorów Emila Zegadłowicza.

Opis

Dwór położony jest w północno-wschodniej części wsi, w parku krajobrazowym stopniowo przechodzącym w część leśną. Liściasto- iglasty drzewostan parkowy pochodzi głównie z nasadzeń z końca XIXw., ale tworzą go także okazy liczące od 200 do 300 lat, w tym drzewa w wymiarach pomnikowych. Przed podjazdem do budynku ustawione są klasycyzujące posągi Flory i Mądrości Bożej. W sąsiedztwie rezydencji usytuowana jest murowana oficyna mieszkalna zapewne z okresu międzywojennego. Dwór jest budynkiem murowanym, potynkowanym, zbudowanym na planie prostokąta, piętrowym, niepodpiwniczonym, nakrytym dachem dwuspadowym. Przed elewacją, na osi wejścia umieszczony jest ganek z czterema filarami. Na wysokości piętra znajduje się balkon z metalową, ozdobną balustradą pomiędzy filarami wspierającymi zadaszenie zwieńczone pełną ścianką attykowa z wazonami. Podobny ganek z dwoma filarami i balkonem na piętrze znajduje się przy elewacji północnej. Elewacje budynku zdobi rustykalna faktura. Pomieszczenia na parterze rozdzielone są obszerną sienią z której prowadzą szerokie schody na piętro. We wnętrzach dworu mieści się muzeum związane z osobą Emila Zegadłowicza, ale także eksponujące dokonania różnych polskich artystów głównie z okresu 20. lecia międzywojennego. W pomieszczeniach zachowało się w większości oryginalne wyposażenie (piece, sprzęty) z 2. połowy XIX i 1. połowy XX w. Sień ozdobiona jest dekoracja malarską i maszkaronami wykonanymi w latach 30. XX w. przez malarza Franciszka Suknarowskiego i rzeźbiarza Wincentego Bałysa, którego jedyną w Polsce ekspozycję rzeźb można tutaj obejrzeć. W dawnej kaplicy dworskiej eksponowane są rzeźby Jędrzeja Wowry. Na piętrze oglądać można m.in. obrazy Stanisława Noakowskiego, Zbigniewa Pronaszki, Vlastimila Hofmana, Wojciecha Weissa i Jerzego Hulewicza. Udostępniony jest także do zwiedzania pokój balkonowy i gabinet Emila Zegadłowicza.

Dostępny (od maja do października w soboty i niedziele po zgłoszeniu telefonicznym 532 788 635. Inne terminy zwiedzania po wcześniejszej rezerwacji).

oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 21-04-2015 r.

Rodzaj: dwór

Styl architektoniczny: klasycystyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.213929, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.422436