grotą. Kaplica ta jest jednym z najistotniejszych obiektów tego jedynego zachowanego wczesnobarokowego zespołu architektonicznego na ziemi kłodzkiej. Natomiast dwie pozostałe kaplice są przykładami rozbudowy zespołu kościelnego z formalnym dostosowaniem się do obiektów już istniejących, zapewne ze względu na wysoką ocenę ich walorów estetycznych.

Historia

W latach ok. 1651-1725 wzniesiono sukcesywnie przy murze kościelno-cmentarnym, na terenie cmentarza przy →kościele parafilnym pw. św. Marii Magdaleny w Gorzanowie trzy kaplice: św. Barbary i św. Franciszka Ksawerego (obecnie Pana Jezusa) oraz Kaplicę Zmarłych zwaną Memento Mori. Kaplicę św. Barbary zbudowano w 1651 r. z inicjatywy Johanna Friedricha hrabiego von Herbersteina i niewykluczone, że także jako rodową kaplicę grobową. Przemawiać za tym może umieszczenie w jej wnętrzu dwóch monolitycznych, kamiennych płyt z herbami, dekorowanych wczesnobarokowym detalem. Fasada kaplicy przepruta otworami wejściowymi i owalnymi okulusami skomponowana jest w nawiązaniu do łuku tryumfalnego. Elewacje i wnętrza kaplicy ozdobiono bogatymi sztukateriami, a plafony - polichromią. Kaplicę św. Barbary wznieśli czynni w Gorzanowie północnowłoscy budowniczowie z praskiego przedsiębiorstwa Carla Lurago. Druga z kaplic, pw. św. Franciszka Ksawerego, została zbudowana w 1701 r. jako formalny odpowiednik kaplicy św. Barbary, z upodobnieniem skali, bryły, ogólnej kompozycji elewacji i jej wystroju. Wykorzystano też niektóre motywy zdobnicze z elewacji kaplicy św. Barbary, ale sztukaterie wykonano płasko, a kartusz i obramienia otworów w elewacjach - już w duchu architektury i zdobnictwa przełomu XVII i XVIII wieku. Kaplica św. Franciszka Ksawerego jest dziełem lokalnych budowniczych i sztukatorów, podobnie jak trzecia z kaplic Memento Mori. W lokalnej tradycji miały być w niej pochowane ofiary wojny trzydziestoletniej (1618-1648) i epidemii. Niemniej niewykluczone, że było to też cmentarne ossuarium, czyli miejsce przechowywania ekshumowanych szczątków, gdy niewielki, przykościelny cmentarz zapełniał się. Kaplica Memento Mori w obecnych swych formach ukształtowana została zapewne w 1. ćw. XVIII w. jako niewielka kaplica wnękowa reprezentatywna dla przejściowej fazy baroku od baroku wczesnego do dojrzałego. Zastosowano też wczesnobarokowe motywy kartuszy i draperii zaczerpnięte z elewacji sąsiedniej kaplicy św. Barbary.

Opis

Wczesnobarokowa kaplica pw. św. Barbary jest murowana z kamienia, tynkowana. Wznosi się na planie wydłużonego sześcioboku. Jest trójdzielna, nakryta dachem płaskim z attyką w formie tralkowej balustrady. Fasada z otworami wejściowymi i owalnymi okulusami rozczłonkowana jest atektonicznie pilastrami wspierającymi belkowanie. Otwory są obramione, a nad głównym wejściem znajduje się kartusz w bogatej oprawie. Wnętrza kaplicy nakrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe. Ściany są ozdobione sztukateryjnymi owalnymi medalionami, girlandami i draperiami zawieszonymi na festonach oraz popiersiami putt. Wykonane są ozdobne, wewnętrzne obramienia otworów, w tym z kartuszami i płycinami. Szwy sklepienne są podkreślone wałkami z liści laurowych, w miejscach zworników znajdują się rozety. Sklepienie jest ozdobione kartuszami z plafonami dekorowanymi polichromią. Sztukaterie wyrobione dość plastycznie. W drzwiach kaplicy znajdują się drewniane, opierzone, drzwi z kołatkami. Kaplica św. Franciszka Ksawerego kształtowana jest podobnie jak kaplica św. Barbary, ale ma skromniejszy wystrój elewacji i wnętrza bez dekoracji. Kaplica wnękowa Memento Mori jest murowana z kamienia, tynkowana, wzniesiona na planie nieregularnego czworoboku. Jej elewację frontową z blendą i głęboką, sklepioną wnęką wieńczy segmentowy naczółek. Elewacja rozczłonkowana jest lizenami wprowadzonymi atektonicznie w belkowanie i zdobiona motywami kartuszy, draperii, wici akantu i czaszkami jako symbolem śmierci. Wnęka kaplicy zamykana jest kutą kratą z końca XIX wieku.

Zabytek dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 30-06-2015 r.