To też największa, najokazalsza i najwspanialsza w 2. poł. XVII w. rezydencja na ziemi kłodzkiej i jedna z największych na Śląsku.

Historia

Tak zwane dobra zamkowe w Gorzanowie wykształciły się przed 1348 r. i były początkowo własnością znaczących lokalnie rodzin i następnie - baronów von und zu Annebergów (w latach 20. XVII w.) oraz hrabiów von Herbersteinów (po 1650 r.), inicjatorów najdalej idących przebudów pałacu i zespołu pałacowego. Czteroskrzydłowy pałac w Gorzanowie kształtowany był sukcesywnie. Najstarsza jego część, skrzydło wsch., pałac w stylu renesansu o włoskiej proweniencji, wzniesiony został po 1554 r. lub po 1570 r. na miejscu murowanego dworu z 2. poł. XV wieku. Następnie w latach 20. XVII w. pałac przebudowano i powiększono od zach. o wąski trakt, w związku z czym wieża została wciągnięta w jego korpus. Ponadto przebudowano i uporządkowano elewacje, zbudowano nowe szczyty. Ukształtowano też czteroskrzydłowe założenie z wewnętrznym dziedzińcem. Dwa XVI-wieczne budynki po pn. i pd. stronie pałacu włączono w nowe skrzydła z dwoma przejazdami bramnymi. Trzecie skrzydło, zach., wzniesiono w całości w latach 20. XVII wieku. Skrzydła zbudowano jako trzykondygnacjowe z elewacjami zdobionymi sgraffitem i fascjowymi obramieniami. Na pd. od tego kompleksu założono dziedziniec gospodarczy, który od zach. zamknięto ścianą kurtynową. Dwie inne ściany kurtynowe dobudowano do zach. skrzydła pałacu oraz do oficyny pałacowej z 1596 r. (ul. Podzamcze 7/8). To późnorenesansowe założenie pałacowe przebudowano w latach 1653-1657 w stylu wczesnego baroku. Prace wykonywali północnowłoscy budowniczowie i sztukatorzy czynni w praskim przedsiębiorstwie budowlanym Carla Lurago, pod kierunkiem Lorenza Nicellego i Andrei Carove. Wystrój wnętrz i elewacji realizowano jeszcze w latach 1668-1672. W przypadku pałacu wzbogacono wystrój jego elewacji i wnętrz. Zbudowano portal, lustrzane schody, loggie na poziomie II piętra i nowy hełm wieży. Dawną sień pałacu przekształcono na salę terrenę skomunikowaną z ogrodem, urządzono kaplicę św. Jerzego oraz salę balową. Wnętrza te i sklepienie klatki schodowej ozdobiono bogatymi sztukateriami. Nad innymi pokojami i salami wykonano malowane stropy. W 3. ćw. XVII w. na piętrze pn. skrzydła pałacu urządzono salę teatralną. Ponadto na najwyższych trzech skrzydłach założono galerie o konstrukcji szkieletowej, a na płaskich dachach skrzydeł wsch., pd. i zach. — tarasy. Wykonano też barokową aranżację i wystrój wnętrz wszystkich trzech skrzydeł, w tym niektóre sklepienia, polichromowane stropy belkowo-deskowe, m.in. z dekoracją patronową, fryzy podstropowe, sztukaterie. Wnętrza i ściany galerii ozdobiono iluzjonistyczną polichromią ścienną z motywami architektonicznymi, ornamentacją i pejzażami. W 1735 r. zmieniono wystrój elewacji pałacu. Sgraffito zatynkowano. W latach 1900-1903 lub w 1906 r. podjęto pierwsze prace konserwatorskie i gruntownie odnowiono sgraffita na elewacjach pałacu oraz na dziedzińcowych elewacjach skrzydeł. Zachowano dawny charakter dekoracji, ale też dokonano zmian szczegółów kompozycji i częściowo zmian motywów. Wprowadzono nowe motywy zdobnicze w stylizacji z pocz. XX wieku. W podobny, swobodny sposób, zaprojektowano nowe szczyty z architektoniczną artykulacją i sgraffitową dekoracją. Przeprowadzono rekonstrukcję kamieniarki oraz sztukaterii wnętrz.

Opis

Pałac w Gorzanowie to obecnie czteroskrzydłowa budowla, z nieregularnym, czworobocznym dziedzińcem wewnętrznym. Główne, najstarsze skrzydło wsch. wymurowane z kamienia, tynkowane, wzniesione w na planie czworoboku, w układzie częściowo jednotraktowym, częściowo dwutraktowym, z centralnie usytuowaną, wieżową klatką schodową skomunikowaną z salą terreną. Pałac trzykondygnacjowy, łącznie z loggią, nakryty dachem dwuspadowym ożywionym szczytami. Elewacje z regularnie rozłożonymi oknami w fascjowych obramieniach pokryte sgraffitem i zwieńczone gzymsem lunetowym ze sgraffitem ornamentalnym i figuralnym. W elewacji wieży umieszczony barokowy portal poprzedzony lustrzanymi schodami. Wnętrza głównego skrzydła pałacu sklepione lub nakryte stropami, w tym malowanymi oraz dekorowane sztukateriami. Pozostałe skrzydła pałacu jedno- lub dwutraktowe, z dachami płaskimi, z elewacjami zdobionymi sgraffitem i z oknami w fascjowych obramieniach. W dwóch skrzydłach, pn. i pd. umieszczone skrajnie i na osi przejazdy bramne. We wnętrzach skrzydeł zachowane relikty renesansowego i barokowego wystroju. Zachowane trzy ściany kurtynowe wzniesione w sąsiedztwie pałacu. Przy pałacu założony ok. poł. XVII w. wielofunkcyjny, wczesnobarokowy ogród, w którym zbudowany jest pawilon-grota.

Własność prywatna, obiekt w trakcie prac remontowo-konserwatorskich, dostępny do zwiedzania tylko po uprzednim umówieniu się.

oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 25-06-2014 r.

  Bibliografia

• Album der Graffschaft Glatz oder Abbildungen der Städte, Kirchen, Klöster, Schlösser und Burgen derselben von mehr als 150 Jahren, herausgegeben von Fr. Aug. Pompejus, Glatz (1862), w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
• Brzezicki S., Nielsen Ch., Grajewski G., Popp D. (red.), Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Wrocław 2006.
• Grundmann G., Burgen, Schlösser und Gutshäuser in Schlesien, Frankfurt am Main 1982 (Bd.I), Marburg an der Lahn 1987 (Bd. II).
• Kalinowski K., Architektura barokowa na Śląsku w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1974.
• Kögler J., Historische Beschreibung der Pfarrei Grafenort, 1807, Vierteljahrschrift für Geschichte und Heimatkunde der Grafschaft Glatz, Bd. VII, 1887/8.
• Kurze geschichtliche Nachrichten zum Album der Grafschaft Glatz, Glatz (1862).
• Schätzke V., Schloss Grafenort und Schlösschen Ratschin, Die Grafschaft Glatz, 9, 1914.
• Brzezicki S., Nielsen Ch., Grajewski G., Popp D. (red.), Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, Wrocław 2006, s.