Kościół jest związany z kultem słynącego łaskami obrazu Matki Bożej Pocieszenia, którego kopia znajduje się w ołtarzu w kaplicy południowej. Świątynia jest w zrębie późnogotycka, zbarokizowana, z dobudowaną na pocz. XX w. neobarokową wieżą. Sanktuarium jest miejscem odpustów, które odbywają się w święta: Zesłania Ducha Świętego, Matki Bożej Pocieszenia (dwie ostatnie niedziele sierpnia) oraz św. Michała Archanioła (29 września).

Historia

Najstarsza wzmianka poświęcona Górce Duchownej pochodzi z 1258 roku. Źródła wspominają o niej jako należącej do Benedyktynów z Lubinia. W tym czasie istniał już najprawdopodobniej kościół drewniany, którego proboszczem, w 1400 roku, był jeden z Benedyktynów. Górka Duchowna pozostawała ich własnością do 1797 r., a pod ich zarządem była do 1843 roku. Nie jest znana dokładna data wzniesienia kościoła murowanego, który jako późnogotycki jest wspominany w źródłach w 1610 roku. Świątynia była wielokrotnie przebudowywana, m. in. po pożarze w 1691 roku. Wówczas, najprawdopodobniej na pocz. XVIII w., wzniesiono pn. kaplicę pw. św. Anny. W 1760 r. została wybudowana kaplica pd., nosząca wezwanie Matki Bożej Pocieszenia. W 1877 r. wykonano nowy prospekt organowy. W latach 1902-03, z inicjatywy ks. Augustyna Ganowicza, została wzniesiona wieża po zach. stronie nawy i najprawdopodobniej przybudówka mieszcząca klatkę schodową. Jej projekt wykonał królewski budowniczy Schultz z Leszna, a budowę przeprowadziła firma Witolda Łukomskiego ze Śmigla. W 1910 r. podniesiono o 2 m dach nad nawą kościoła. Po wojnie, w latach 1948-58, wybudowano otwarty krużganek dla pielgrzymów przy pd. elewacji nawy. Wówczas przeprowadzono również prace w kaplicy pw. Matki Bożej Pocieszenia: okna zmieniono na okrągłe (wg proj. Morawskiego), wybito nowy otwór drzwiowy w elewacji zach., który połączył ją ze wspomnianym krużgankiem. W 1969 r. wybudowano mur otaczającego teren kościoła. W 1975 r. teren wokół świątyni pokryto nawierzchnią betonową.

Nie jest znana dokładna data sprowadzenia do kościoła przez Benedyktynów cudownego obrazu Matki Bożej Pocieszenia. W 1760 r. została wzniesiona pd. kaplica, w której ołtarzu został umieszczony. Być może z tą datą należy wiązać początek kultu maryjnego. Sam obraz powstał najprawdopodobniej w XVII w. w Czechach lub, według innych przekazów, został przywieziony z opactwa Benedyktynów w Cluny we Francji. Wizerunek został zniszczony w czasie pożaru w 1927 roku. Jego wierną kopię na miedzianej blasze wykonał uczeń Jana Matejki, Marian Szczurowski.

Opis

Kościół jest usytuowany na wzniesieniu na pn. skraju wsi, po wsch. stronie drogi z Górki Duchownej do Sierpowa i Wydorowa. Po jego pn. stronie znajdują się zabudowania gospodarcze, po stronie pd. - przykościelny park pielgrzymkowy, po stronie wsch. - plebania. Teren wokół kościoła, otoczony murowanym ogrodzeniem z ciosów granitowych, posiada kształt nieregularny, zwężający się po stronie wsch. i jest wyłożony betonowymi płytami chodnikowymi. W murze znajdują się dwie bramy, po zach. i pd. stronie kościoła. Na terenie przykościelnym, po stronie pn.-wsch. i pd.-wsch. są usytuowane dwie kaplice. Przed pd. elewacją kaplicy pw. Matki Boskiej Pocieszenia znajduje się kamienny ołtarz na podwyższeniu. Przy murze, po jego wewnętrznej stronie rosną pojedyncze drzewa.

Pierwotny, późnogotycki kościół charakteryzują obecnie barokowe cechy stylowe, które nadano mu w trakcie kolejnych przebudów, m. in. po pożarze w 1691 r. oraz na pocz. XX w., kiedy do nawy dobudowano neobarokową wieżę. Świątynia jest orientowana, jednonawowa, posiada plan krzyża łacińskiego. Jego wzdłużną oś tworzą, od zach.: wieża na planie kwadratu, szersza od niej nawa na rzucie prostokąta oraz nieznacznie od niej węższe, zamknięte wielobocznie, wzmocnione szkarpami prezbiterium po stronie wschodniej. Przy wsch. części nawy, przed prezbiterium, wznoszą się dwie, późniejsze kaplice: po stronie pn. kaplica św. Anny z ok. 1700 r., po stronie pd. - kaplica pw. Matki Bożej Pocieszenia z 1760 roku, tworzące oś poprzeczną i rodzaj transeptu we wnętrzu. Przy pn.- zach. narożniku nawy i pn. elewacji wieży wznosi się kwadratowa przybudówka klatki schodowej. Do pd. elewacji nawy, na całej jej długości, przylega otwarty krużganek na planie prostokąta, wzniesiony na przełomie lat 40. i 50. XX w., zapewniający dostęp do kaplicy pw. Matki Bożej Pocieszenia, przez wejście w jej zach. elewacji. W narożniku między wsch. elewacją kaplicy pn. a pn. elewacją prezbiterium wznosi się zakrystia na rzucie prostokąta z przedsionkiem do prezbiterium. Z zakrystii prowadzą schody na ambonę. Prezbiterium oraz boczne kaplice są otwarte całą szerokością do nawy. Wejścia do kościoła prowadzą przez kruchtę wieżową, z bocznego krużganka przez elewację pd. oraz kaplicę pw. Matki Bożej Pocieszenia, przez kaplicę pw. św. Anny oraz przez przedsionek w zakrystii.

Bryła kościoła jest rozczłonkowana, jej poszczególne części są zróżnicowanej wysokości. Prezbiterium jest węższe i niższe od nawy, wzmocnione trzema dwuuskokowymi szkarpami w zamknięciu. Boczne kaplice są równe wysokością nawie. Wieża po jej stronie zach., nieznacznie zwężająca się ku górze, jest wyższa i stanowi dominantę kompozycyjną bryły kościoła. Jej druga kondygnacja jest połączona z niższą od niej nawą półszczytami ze spływami wolutowymi. Przybudówka klatki schodowej po pn. stronie wieży jest zbliżona wysokością do jej dolnej kondygnacji. Zakrystia sięga dolną kondygnacją połowy wysokości pn. elewacji prezbiterium, a w partii wieńczącego ją trójkątnego szczytu, górnej krawędzi wsch. elewacji kaplicy pw. św. Anny. Nawę i prezbiterium nakrywają dachy dwuspadowe (w połaciach dachu nad nawą znajdują się okna powiekowe). Hełm wieży i dachy bocznych kaplic są zwieńczone latarniami. Przybudówkę klatki schodowej nakrywa dach dwupołaciowy ze stożkowym zwieńczeniem. Nad krużgankiem dach jest niski, jednospadowy. Zakrystię nakrywa wysoki dach pulpitowy.

Kościół jest wzniesiony z cegły, w konstrukcji murowanej i otynkowany. Dachy nawy, prezbiterium i zakrystii są pokryte dachówką ceramiczną, hełm wieży i dach jej przybudówki, dachy kaplic i krużganka - blachą. Nawę i prezbiterium nakrywają stropy, kaplicę pd. - sklepienie żaglaste.

Elewacje kościoła są otynkowane, nawy, prezbiterium, kaplic oraz zakrystii jednokondygnacyjne, wieży - trójkondygnacyjne (poszczególne kondygnacje oddzielają gzymsy kordonowe), jej przybudówki - dwukondygnacyjne. Wszystkie wsparte na cokole, na ceglanej podmurówce i zwieńczone gzymsami. Naroża kaplic, dwóch górnych kondygnacji wieży oraz jej przybudówki podkreślają pilastry. Krawędzie elewacji dolnej kondygnacji wieży są boniowane. Zamknięcie prezbiterium wzmacniają przypory. W bocznych elewacjach nawy, kaplicy pn. oraz w prezbiterium otwory okienne posiadają wykroje prostokątne, zamknięte łukami pełnymi. Otwory okienne w elewacjach kaplicy pd. oraz w elewacji pn. kaplicy przeciwległej są okrągłe.

Wnętrze kościoła jest jednonawowe. Prezbiterium i boczne kaplice są otwarte do nawy łukami koszowymi. Strop w nawie pokrywa neorenesansowa dekoracja listwowa. W zach. części nawy znajduje się empora organowa z pełną, prostą balustradą balkonu, wsparta na drewnianych podporach.

Wyposażenie kościoła pochodzi w większości z XVIII wieku. W prezbiterium i kaplicach bocznych znajdują się ołtarze późnobarokowe. W polu środkowym ołtarza głównego umieszczono obraz przedstawiający Matkę Boską ukazująca się św. Kajetanowi, pochodzący z 1 poł. XVIII wieku. W ołtarzu w kaplicy pd. znajduje się kopia siedemnastowiecznego, cudownego obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem zniszczonego w pożarze, wykonana po 1927 r. przez Mariana Szczurowskiego. W pn.-wsch. narożniku nawy znajduje się barokowo-klasycystyczna ambona z 4. ćw. XVIII wieku. Po przeciwnej stronie, w narożniku pd.-wsch. - rokokowa chrzcielnica z 2. poł. XVIII wieku z rzeźbiarskim przedstawieniem chrztu Chrystusa.

Zabytek dostępny. Bliższe informacje na temat Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia znajdują się na stronie internetowej www.gorkaduchowna.pl (data dostępu: 2-12-2015 r.)

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 2-12-2015 r.