Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Góra Świętej Anny - komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Góra Świętej Anny - komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy

Góra Świętej Anny - komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy

Pomnik Historii poł. XVII - XVIII w. Góra Świętej Anny

Adres
Góra Świętej Anny

Lokalizacja
woj. opolskie, pow. strzelecki, gm. Leśnica - obszar wiejski

Krajobraz kulturowo- przyrodniczy Góry Świętej Anny został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 roku.

Ten wapienno-bazaltowy szczyt wznoszący się nad rozległym kompleksem leśnym jest szczególnym miejscem pod względem kulturowym w krajobrazie Śląska Opolskiego.

Znajdujący się tu dawniej ośrodek obrzędów pogańskich przekształcony został w XV wieku w miejsce kultu chrześcijańskiego - sanktuarium św. Anny. Opiekujący się nim franciszkanie pobudowali dla siebie klasztor, który tworzy architektoniczną dominantę wzniesienia. Z kolei otaczający go naturalny krajobraz, urozmaicony wyjątkowymi formacjami topograficznymi i geologicznymi, przeobrażono w rozległe, parkowo-leśne założenie kalwaryjskie. Jego otwartą kompozycję przestrzenną, ukształtowaną ostatecznie w XVIII wieku, cechuje doskonałe zespolenie walorów przyrodniczych z kulturowymi, co stanowi główną wartość obiektu. W ruralistyczny krajobraz wsi Góra Świętej Anny, będący także przedmiotem ochrony, wpisane są dodatkowo późniejsze elementy związane z historyczną i emocjonalną tradycją miejsca, upamiętniające toczone tu walki podczas III powstania śląskiego.

Wartości przyrodnicze połączone z harmonijnie nawarstwionymi w procesie historycznym obiektami kultury materialnej zadecydowały o dodatkowym wyodrębnieniu Góry Świętej Anny - jako pomnik historii - w granicach istniejącego tu od 1989 roku parku krajobrazowego.

Historia

Góra Świętej Anny (406 mn.p.m., dawniej zwana Górą Chełmową lub Górą Św. Jerzego) pierwotnie była miejscem kultu pogańskiego. W 1480 roku właściciele pobliskich wsi: Poręby, Żyrowej i Leśnicy - Krzysztof Strzała z synem Krystkiem ufundowali na jej szczycie kościół pw. św. Jerzego. Przekazanie do niego w 1. połowie XVII wieku relikwii św. Anny, sprowadzonych w 1504 roku z Francji i umieszczonych w drewnianej gotyckiej figurze, spowodowało rozwój kultu świętej (zmieniono też wtedy nazwę kościoła i samej góry), przydając miejscu z czasem rangę sanktuarium. W 1655 roku z inicjatywy hrabiego Melchiora Ferdynanda von Gaschin, ówczesnego właściciela okolicznych dóbr, na Górę Świętej Anny przybyli z Krakowa franciszkanie, którym przekazano opiekę nad kościołem oraz teren pod budowę klasztoru. W 1659 roku zakończono rozbudowę świątyni, konsekrowanej w 1673 roku, oraz wznoszenie pierwszego drewnianego budynku klasztornego, sukcesywnie zamienianego na murowany w XVIII wieku. Hrabia był także pomysłodawcą budowy kalwarii na stokach góry, którą zrealizował dopiero jego bratanek Jerzy w latach 1700-1709 według projektu architekta Domenica Signo. Zespół kaplic rozbudowano o nowe w latach 1756-1764; w tym czasie franciszkanie rozpoczęli organizowanie nabożeństw kalwaryjskich, dzięki czemu Góra Świętej Anny stała się słynnym na Śląsku miejscem pielgrzymkowym. W 1768 roku powstał otoczony krużgankami dziedziniec przed kościołem, tzw. Rajski Plac, a na początku XX wieku zespół wzbogacony został o grotę wzorowaną na grocie z Lourdes. W 1810 roku na mocy pruskiego dekretu sekularyzacyjnego franciszkanów zmuszono do opuszczenia klasztoru (powrócili na stałe dopiero po zakończeniu II wojny światowej).

W maju 1921 roku w rejonie Góry Świętej Anny trwały walki sił powstańczych Ślązaków z oddziałami niemieckiej Organizacji Bojowej Górnego Śląska. III powstanie śląskie zakończyło się kompromisowym werdyktem w sprawie Śląska wydanym przez komisję Ligi Narodów. Góra Świętej Anny pozostała wówczas w granicach Niemiec. W latach 30. z inicjatywy III Rzeszy powstał na krawędzi wzniesienia amfiteatr oraz pomnik poświęcony Niemcom poległym w III powstaniu śląskim. Po II wojnie światowej, gdy Śląsk znalazł się w granicach Polski, pomnik wysadzono, stawiając na jego miejscu nowy, poświęcony polskim obrońcom Górnego Śląska.

Opis

Góra Świętej Anny jest jednostką krajobrazową wyróżniającą się intensywnym urzeźbieniem terenu i różnorodnością form roślinnych. Granica pomnika historii położonego na powierzchni około 80 ha obejmuje: obiekty architektoniczne zespołu klasztornego franciszkanów na szczycie góry, 40 kaplic kalwaryjskich wraz z układem dróg i alei oraz późniejszymi budowlami towarzyszącymi (Dom Polski i Dom Pielgrzyma) na jej zboczach, powojenny pomnik Czynu Powstańczego, układ ruralistyczny wsi Góra Świętej Anny i rezerwat przyrody pn. Góra Świętej Anny.

Zespół klasztorny franciszkanów składa się z kościoła-sanktuarium, do którego z trzech stron prowadzą strome schody, budynku klasztoru, arkadowego dziedzińca zwanego Placem Rajskim oraz kaplic kalwaryjskich, malowniczo położonych na południowym i wschodnim stoku góry. Ponadto przy klasztorze znajduje się także blisko dwuhektarowy ogród i cmentarz założony w XVIII wieku na terenie dawnego sadu. Gotycko-barokowy kościół wzniesiony został z kamienia łamanego. Jest to jednonawowa budowla z węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium, pod którym umieszczono kryptę grobową. Nawa przykryta jest sklepieniem kolebkowym z lunetami. W ołtarzu głównym znajduje się cudami słynąca drewniana figura św. Anny Samotrzeć z końca XV wieku, zawierająca relikwie świętej. Pozostałe elementy wystroju i wyposażenia pochodzą z końca XIX i początku XX wieku (głównie neobarokowe). Przed fasadą, jako punkt centralny Placu Rajskiego, ustawiona jest kamienna grupa Ukrzyżowania. Przylegający do kościoła od strony południowej klasztor tworzy wraz z nim czworobok z krużgankowym wirydarzem pośrodku. Skrzydło zachodnie przedłużone zostało ok. 1905 roku, elewacje przekształcone w XIX i XX wieku. Na pierwszym piętrze klasztoru funkcjonuje muzeum ze zbiorami sakralnymi oraz związanymi z historią franciszkanów na Śląsku.

Barokowy zespół kaplic Drogi Krzyżowej, stacji Męki Pańskiej i Dróżek Matki Boskiej, tworzący swoisty park kalwaryjski, wzorowany był na Kalwarii Zebrzydowskiej. Obiekty poddawano wielokrotnie remontom; w latach 80. XIX wieku dwie kaplice wzniesiono na nowo, pozostałe otrzymały nowe wyposażenie, niektóre wnętrza pokryto eklektycznymi polichromiami. Jedna z kaplic zespołu, Marii Magdaleny, przeznaczona była na kaplicę grobową rodu von Gaschin. Całość założenia wtopiona jest w naturalny krajobraz o bogatym, zwartym drzewostanie. Osobny, mniejszy zespół stacji Drogi Krzyżowej, wokół tzw. Groty Lourdzkiej, powstał w latach 1914-1916.

Na krawędzi wzniesienia, na zachód od zespołu klasztornego znajduje się pomnik Czynu Powstańczego według projektu Xawerego Dunikowskiego, odsłonięty w 1955 roku. Ma postać czterech pylonów z bloków granitowych, nakrytych architrawem. Położony obok amfiteatr jest pozostałością zespołu pomnikowego z czasów III Rzeszy. W pobliżu funkcjonuje Muzeum Czynu Powstańczego w zabytkowym obiekcie, tzw. Domu Polskim (Domu Związku Polaków w Niemczech).

 

Rodzaj: krajobraz kulturowy

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_16_PH.8407