Obiekt wyróżnia się wyjątkowo dobrym stanem zachowania substancji architektonicznej.

Historia

Murowany zamek w Golubiu pełnił funkcję komturii krzyżackiej. Jego budowa wiąże się z osobą Mistrza krajowego Konrada von Sacka, drugiego komtura golubskiego. W pierwszej fazie budowy, przypadającej na lata po 1293 r., wzniesiono mury obwodowe warowni. W kolejnym etapie, w latach 1302-1306, Konrad von Sack zlecił budowę skrzydła zachodniego z bramą oraz skrzydła południowego z kaplicą św. Krzyża, kapitularzem i niewielką infirmerią. W tym czasie dobudowano też dwa pozostałe skrzydła: wieży głównej w narożu północno-zachodnim oraz gdanisko. Ostatnie prace wykonywane były ok. 1330 r., wówczas powstał zewnętrzny mur i wieża w narożniku południowo-zachodnim. W ostatniej fazie wybudowano wieżę przy narożniku północno-zachodnim i niewielki budynek (istnieje hipoteza, że był to dom komtura).

W 1422 r. zamek został uszkodzony podczas wojny z Polską. Prace naprawcze trwały do XV w., wtedy założono nowe stropy i dachy. Po II pokoju toruńskim w 1466 r., na zamku zasiadał starosta polski i tymczasowo w 1511 r. biskup chełmiński. W tym okresie przebudowano głównie wnętrza zamku. W latach 1611-1625 zamek należał do siostry polskiego króla Zygmunta III Wazy, Anny Wazówny. Po 1616 r., a przed 1623, obiekt stworzono z zamysłem „palazzo in fortezza” (jako letnią siedzibę księżniczki): na narożach wzniesiono wieżyczki z kopułami, wzdłuż murów poprowadzono renesansową attykę, powiększono również większość okien.

Powolny upadek świetności zamku rozpoczął okres wojen szwedzkich w latach 1626-1629 oraz 1655-1660. Następnie (od 1713 do 1723 r.) na polecenie miejscowego starosty Fryderyka Denhoffa odbudowywano zniszczenia wojenne. W XIX w. w wyniku huraganu runęła część attyki, a zawalająca się masa zniszczyła stropy aż do piwnic zamkowych.

W 1883 r. na zamku działała szkoła. Na początku XX w. władze niemieckie rozpoczęły zabezpieczanie warowni. Zamek odbudowano po II wojnie światowej.

Opis

Pierwotnie warownie otaczało przedmurze. Zamek główny zbudowano na rzucie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 39 m x 42 m. Mowa o obiekcie: czteroskrzydłowym, podpiwniczonym, z czworobocznym dziedzińcem wewnętrznym, otoczonym drewnianym dwukondygnacyjnym gankiem. W narożu skrzydła zachodniego i północnego umieszczono wieżę główną, wybudowaną na planie kwadratu, na osiach narożnych znalazł się przypór elewacji frontowej (od zachodu), dwie cylindryczne, wolno stojące baszty, a przy północnej kurtynie murów wysunięto gdanisko wsparte na filarze. W południowej części zachodniego przedmurza, tuż przy baszcie południowo-zachodniej, ulokowano na rzucie prostokąta budynek dwukondygnacyjny, trójosiowy.

Zamek został zbudowany na fundamencie kamiennym; współczesne uzupełnienia wykonano z żelbetonu. Mury warowni z cegły ceramicznej połączono zaprawą wapienną. Ściany wewnętrzne skrzydeł w większości zrekonstruowano - wykonano z cegły na zaprawie cementowo-wapiennej, w większości otynkowano.

Sale pierwszego piętra sklepione krzyżowo-żebrowo. Kaplica trójprzęsłowa, ze sklepieniem gwiaździstym, czteroramiennym. W kapitularzu i infirmerii stropy imitujące belkowe - belki stalowe obudowane drewnem. Odbudowane pomieszczenia posiadają stropy belkowe podwieszone do współczesnych stropów Ackermana. W piwnicach sklepienia kolebkowe (skrzydło północne i zachodnie) i krzyżowo-żebrowe (skrzydło południowe). Cylindryczne kopuły wieńczą wieże narożne.

Zabytek dostępny. Jest to siedziba oddziału PTTK w Golubiu-Dobrzyniu (muzeum, restauracja oraz baza noclegowa).

Oprac. Filip Badowski, OT NID w Toruniu, 23-11-2015 r.