kościół parafialny pw. św. Katarzyny - Zabytek.pl
Adres
Golub-Dobrzyń
Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. golubsko-dobrzyński, gm. Golub-Dobrzyń (gm. miejska)
Historia
Obecna świątynia powstała w miejscu dawnej, drewnianej - zniszczonej przez najazdy Prusów. Wybudowanie wariantu murowanego wiązało się ze względami bezpieczeństwa, obiekt miał bowiem figurować jako element dawnego systemu fortyfikacji grodu.
Kościół był wielokrotnie rozbudowywany i przebudowywany. Pierwotnie zamykał się w przestrzeni dzisiejszego prezbiterium, stanowiącego jego najciekawszą część, którego budowę datuje się na 1293 rok. Już w latach 1320-1350 przestrzeń znacznie się powiększyła, dzięki dobudowie nawy oraz wysokiej, obronnej wieży. W międzyczasie do nawy dostawiono (po bokach) od południa i północy dwie kaplice.
W wyniku zniszczeń w wojnie polsko-krzyżackiej w 1414 r. kościół został mocno zniszczony (straty szacowano na sumę 120 grzywien). Z nakazu biskupa Arnolda został odbudowany. Kolejnego zniszczenia, w 1689 r., dokonał piorun, który uderzył w wieżę, niszcząc m.in. ornamenty i gzymsy. Dzięki staraniom ówczesnego proboszcza parafii ks. Szeflera została ona odbudowana, jednocześnie zatracając swój średniowieczny charakter, lecz zyskując renesansowy wygląd. W tym samym czasie (drugi raz w historii) kościół został odnowiony, a jego wnętrze zyskało bogate wyposażenie. Obecną formę obiekt uzyskuje w XIX wieku.
Opis
Kościół położony w centralnej części dawnego miasta Golubia, mieszczącego się w zakolu rzeki Drwęcy. Świątynia oddalona jest na południe od rynku o ok. 100 m. Prostokątną działkę, na której usytuowano obiekt, otoczono murem. Po przeciwnej stronie ul. Kościelnej ulokowano plebanię.
Średniowieczna budowla gotycka skierowana jest częścią ołtarzową na płn. wsch. Jednonawowa, z wydzielonym, węższym, trójprzęsłowym prezbiterium, zamkniętym trójbocznie. Od strony północnej do prezbiterium przylega zakrystia (plan na rzucie kwadratu) z dostawioną (od wschodu) neogotycką przybudówką. Obok niej, do korpusu nawy, przy jej dwóch wschodnich przęsłach dostawiono na przełomie XIV/XV w. gotycką, prostokątną kaplicę Św. Krzyża. Po przeciwnej stronie, od południa, ulokowano kruchtę - pierwotnie gotycką, przekształconą w XIX wieku. Obok do nawy przylega kaplica grobowa Kostków. Bezpośrednio między nimi, w narożu nawy, wstawiono wieżyczkę schodkową. Na osi kościoła (od zachodu) znajduje się wieża. W miejscu styku jej południowej ściany z zachodnią umiejscowiono cylindryczną wieżyczkę schodową.
Korpus nawy jest wyższy od oszkarpowanego prezbiterium. Oba kryte dachami siodłowymi o konstrukcji storczykowej, zredukowanej co drugi wiązar. Nad zakrystią i kaplicą Św. Krzyża zastosowano dachy pulpitowe, jednocześnie będące przedłużeniem połaci dachu nad prezbiterium. Nad kaplicą Kostków dach jest płaski (kryty blachą miedzianą), nad kruchtą przy prezbiterium pulpitowy - z dachówką „esówką” - podobnie rzecz ma się z przybudówką przy zakrystii.
Ściany murowane z cegły pełnej, palonej, na zaprawie wapiennej w układzie gotyckim. W ostrołukowych obramieniach okiennych i portalach użyto cegły profilowanej. Wewnątrz tynkowane. Odkryte otwory maculcowe w elewacjach.
Sklepienie w prezbiterium - żebrowe, z ceglanymi żebrami i zwornikami. Nad zakrystią krzyżowo-żebrowe, podobnie jak w kaplicy Kostków, jednak tu o łuku obniżonym. Sklepienie krzyżowe w kruchcie pod wieżą i w kaplicy Św. Krzyża (rozdzielone gurtem). Nawa z widocznymi belkami stropowymi.
Elewacja południowej strony korpusu nawy jest pięcioosiowa - między oknami znajdują się blendy o tej samej wysokości. Bryła kaplicy Kostków przesłania (do połowy wysokości) jej skrajną, wschodnią oś. Sama kaplica posiada półkoliście zamknięte okno i zwieńczona jest zdwojoną, tynkowaną opaską, nad którą znajduje się attyka z półkolistymi arkadami.
Po stronie północnej elewacja nawy w części zachodniej z jednym ostrołukowym otworem okiennym i flankującymi je dwoma blendami, z wtopioną bryłą kaplicy Św. Krzyża w części wschodniej. Północna ściana kaplicy z naprzemiennie występującymi oknami i blendami.
Elewacje boczne prezbiterium są względem siebie analogiczne. Trójosiowe, z oknami ostrołukowymi, częściowo zasłoniętymi w osiach zachodnich przez późniejsze dobudówki - zakrystię i kruchtę. Wschodnia ściana zakrystii jest zwieńczona półszczytem z trzema blendami.
Przesłonięta bryłą wieży część zachodnia zwieńczona jest trójkątnym szczytem schodkowym, wtopionym w wieżę. Rozczłonkowany ukośnie ustawionymi lizenami, zwieńczonymi sterczynami z piramidkami, wimpergami oraz blendami.
Sama wieża, założona na planie kwadratu, z przejściem ostrołukowym w przyziemiu, na linii płn.-płd. Na wysokości ok. połowy dachu nawy obiega ją tynkowa opaska. Pod nią znajdują się ostrołukowe blendy, po trzy na stronę, przy czym od strony zachodniej - w niej oraz poniżej - przepruto otwory. Powyżej opaski na każdą ścianę przypada para okien flankowanych blendami. W zwieńczeniu wieży tynkowy fryz, kwadratowe sterczyny w narożach - w formie wieżyczek zdobionych małymi blendami, zakończonymi pseudoblankowaniem. Dach czterospadowy, zwieńczony baniastą kopułą z latarnią.
Do najważniejszego wyposażenia kościoła należą: rokokowy ołtarz główny (wzniesiony w 1640 r.), odpowiadające mu dwa ołtarze boczne, ambona i chrzcielnica. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na okazałą belkę tęczową, granitową kropielnicę oraz nagrobek Krzysztofa Kostki zm. w 1594 roku.
Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania w trakcie nabożeństw lub po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.
Oprac. Mateusz Załuska, OT NID w Toruniu, 05-12-2015 r.
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.120944, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.236998