Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

ruina zamku - Zabytek.pl

ruina zamku


zamek przełom XV/XVI w. Gołańcz

Adres
Gołańcz

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. wągrowiecki, gm. Gołańcz - miasto

Pozostałości zamku w Gołańczy stanowią reprezentatywny przykład wielkopolskiego budownictwa obronnego wzniesionego z fundacji rycerskiej.

Strategiczne usytuowanie zamku na brzegu jeziora Smolary zadecydowało o tym, że mimo upływu wieków pozostaje on architektoniczną dominantą w panoramie miasta.

Historia

Zamek w Gołańczy, siedziba rodu Pałuków, powstał zapewne w 2. poł. XIV wieku. Wzniesiony na miejscu starszej osady, następnie być może dworu obronnego Pałuków, po raz pierwszy występuje w 1383 r. jako castrum, będące własnością Jakuba Kusza. W latach 70. XV w. zamek przeszedł w ręce rodziny Grudzińskich, a na pocz. XVII w. stał się własnością Smoguleckich. Przetrwał w dobrej kondycji obronnej do poł. XVII w., kiedy to w 1656 r. został zdobyty do przy pomocy artylerii przez wojska szwedzkie i zniszczony - zburzona została wówczas wieża bramna. Został odbudowany przez Smoguleckich, którzy zmienili charakter dotychczasowej wieży mieszkalnej, nadając jej cechy bardziej rezydencjonalnej niż obronnej budowli. W XVIII w. zamek był rezydencją generała F. Fleminga, następnie znalazł się w posiadaniu Przebendowskich i Mielczyńskich. W 1773 r., po pierwszym rozbiorze Polski, został włączony do Prus. W 1834 r. był własnością Czarneckich i prawdopodobnie w tym czasie został opuszczony. W 1910-1911 r. przeprowadzono gruntowny remont dachu. W latach 1941-1944 pod kierunkiem konserwatora niemieckiego Johannesa prowadzono na terenie zamku prace wykopaliskowe. Po wojnie w latach 1951-1953 przeprowadzono prace konserwatorskie i zabezpieczające.

Opis

Ruiny zamku rycerskiego położone są na pn.-wsch. brzegu jeziora Smolary, na wsch. od miasta. Pierwotny zamek otaczały zapewne niskie wały z palisadą na szczycie. Wewnątrz znajdował się wolnostojący budynek mieszkalny zbudowany z cegły na kamiennych fundamentach, na planie prostokąta (17 x 11 m.) Był to budynek częściowo podpiwniczony, o jednej naziemnej kondygnacji z podziałem na dwa pomieszczenia, przypuszczalnie zwieńczony drewnianymi hurdycjami. Wejście do budynku znajdowało się w ścianie pn. i prowadziło przez ostrołukowy portal z profilowanej cegły umieszczony w wysokiej wnęce, w której ościeżach zachowały się pionowe bruzdy dla spuszczanej brony. Wnękę wieńczył szczyt osłaniający otwór do rzucania pocisków, wsparty na wysuniętych wspornikach wykonanych ze sztucznego kamienia. Drugi etap prac budowlanych w końcu XV w. objął najbliższe otoczenie i miał na celu przystosowanie zamku do nowych technik walki. Wzniesiono wówczas otaczające zamek mury obronne z kolistą basztą w pn.-zach. narożu oraz założoną na kwadratowym rzucie wieżą bramną od p zachodu. W takiej formie budynek przetrwał do połowy XVII wieku. Na miejscu wieży bramnej, zburzonej przez Szwedów w 1656 r., stanęła nowa barokowa brama zaakcentowana pilastrami i gzymsem. Właściwy dom mieszkalny został zapewne w XV w. na rzucie prostokąta nadbudowany o dwie kondygnacje zwieńczone hurdycjami. Wewnątrz na każdej kondygnacji były po dwa pomieszczenia, na najwyższej kondygnacji znajdowała się tylko jedna wielka sala. W przyziemiu zachowane są ślady sklepień. Zewnątrz naroża budynku oszkarpowane, powyżej zaakcentowane boniowaniem. Nieregularne otwory okienne ozdobione są opaskami tynkowymi. Zamek przykrywa dach czterospadowy, kryty dachówką, pod nim gzyms wieńczący profilowany, tynkowany.

Zabytek jest własnością prywatną, można obejrzeć go z zewnątrz.

oprac. Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 15-11-2014 r.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.175011, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.108958