Historia

Nazwa wsi Gnojewo (Gnoyow, Gnojow) została po raz pierwszy wymieniona w 1323 roku, w dokumencie dla Starej Kościelnicy (przy opisie granic). W 1338 r., w przywileju lokacyjnym dla Gnojewa wydanym przez Wielkiego Mistrza Dietricha von Altenburg jest wzmianka o czterech włókach dla proboszcza. Gotycki kościół pw. Szymona i Judy Tadeusza w swej pierwszej, ryglowej fazie datowany jest na początek XIV w., omurowanie ścian miało miejsce w następnych dziesięcioleciach XIV w. a budowa nawy północnej w końcu XV wieku. Można przypuszczać, że budowa kapliczki miała miejsce przy okazji tej ostatniej, piętnastowiecznej rozbudowy kościoła. W kościelnych protokołach wizytacyjnych została wymieniona w roku 1724. W końcu XIX w. na cenną kapliczkę zwrócił uwagę Conrad Steinbrecht (w latach 1882-1921 główny konserwator Zamku Malborskiego), który opisał obiekt w artykule zamieszczonym w „Zeitschrift fuer christliche Kunst” z 1892 roku. W okresie II wojny światowej podczas budowy drogi tzw. berlinki przesunięto kapliczkę na obecne miejsce, pierwotnie zlokalizowana była na skrzyżowaniu dróg. W 2009 r. kapliczka została odrestaurowana przez gminę ze środków Niemiecko-Polskiej Fundacji Ochrony Zabytków Kultury.

Opis

Usytuowana po północnej stronie drogi krajowej nr 22, na osi wschodniego wjazdu do Gnojewa, front kapliczki skierowany w stronę południową. Późnogotycka, wzniesiona na planie kwadratu o boku 1,95 metra. Wieżowa, prostopadłościenna, dwukondygnacyjna bryła ustawiona jest na szerokim niskim cokole i wsparta na czterech arkadach. Dach kapliczki tworzy nieforemna kolebka obłożona cegłą na płasko, w zwieńczeniu cztery sterczyny narożne i centralnie umieszczony pinakiel. Budowla ceglana (z niewielkim użyciem kamienia w partii cokołowej) licowana cegłą z użyciem profilowanych kształtek, w dolnej kondygnacji sklepienie krzyżowe, w górnej ceglana kolebka; nisze, podłucza i blendy tynkowane i bielone. W elewacjach przyziemia niskie półkoliste arkady osadzone w tynkowanych blendach wydzielonych oślim grzbietem (po stronie zach. arkada zredukowana do okulusa, po wsch., w blendzie delikatny motyw maswerkowy opracowany w tynku). Kondygnacje rozdzielone gładkim pasem tynkowanego fryzu i skośnym gzymsem kapnikowym. W drugiej kondygnacji od frontu (strona pd.) ostrołukowa blenda a w niej niższa, półkolista arkada i łęk wzmacniający (po stronie wsch. i zach. półkoliste blendy z pionowym laskowaniem i wąskimi, szczelinowymi otworami. W dolnej kondygnacji wnętrze otwarte, przystosowane do ustawienie figury (ob. figura Chrystusa), w górnej nisza (obecnie metalowy krucyfiks).

Zabytek dostępny.

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 15.10.2014 r.