Historia

Miejscowość wzmiankowana była po raz pierwszy w roku 1358. Po wprowadzeniu reformacji protestanci zbudowali we wsi, w 1568 r. drewniano-murowany kościół. W 1624 r. został odebrany przez katolików i jako filialny przyłączony do parafii w Domaszkowie. Ten renesansowy, drewniano-murowany kościół w Gniewoszowie rozbudowano w roku 1664 i zbarokizowano w latach 1693-1694, z wykorzystaniem rozwiązań wprowadzanych przez czynnych w Czechach północnowłoskich budowniczych. Wówczas ukształtowano bezwieżowy kościół ze sklepionym prezbiterium, z nawą nakrytą stropem, nakryty dachem z sygnaturką. Barokizacja przeprowadzona została według minimalistycznego programu, zapewne ze względu na skromne środki finansowe gminy katolickiej. W 1785 r. budowniczy Andreas Jäger z Międzylesia wzniósł wieżę, a około 1800 r. nad nawą kościoła znajdował się malowany strop. Już w XVIII w. lub w 1. poł. XIX w. wnętrze kościoła ozdobiono polichromią wykonaną w technice fresku suchego, w formie szlaków z liści laurowych, nawiązujących do form wczesnobarokowej dekoracji sztukatorskiej. Polichromia ta została zamalowana w 1908 r., w czasie renowacji wnętrza kościoła przeprowadzonej przez prof. Wilhelma Reinscha z Lądka. Wykonano wówczas nową polichromię w stylu historyzmu z dominacją neobaroku, w technice olejowo-temperowej. Na początku XX w. przebudowano w stylu historyzmu (neorenesansu łączonego z neoklasycyzmem) drewniany chór muzyczny i empory. W latach 1970-1971 w trakcie renowacji wnętrza kościoła odkryto relikty starszych malowideł i odtworzono je. Zachowano polichromię z 1908 r. i wykonano nową dekorację malarską zach. ściany nawy, nawiązującą do sztuki ludowej.

Opis

Kościół w Gniewoszowie jest usytuowany w centrum wsi, na niewielkim wzniesieniu i jest wyeksponowany przestrzennie w krajobrazie. To kościół orientowany, barokowy z reliktami kościoła renesansowego, murowany z kamienia z dodatkiem cegły. Został wzniesiony jako jednonawowy z nieznacznie wyodrębnionym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium, nakrytym sklepieniem kolebkowym z lunetami. Prostokątną nawę nakryto stropem z sufitem i z fasetami. Drewniany chór muzyczny wsparto na drewnianych słupach i podciągach i połączono z emporami. Korpus kościoła nakryto jednym dachem. Od zach. dostawiono czterokondygnacjową wieżę w dolnej części czworoboczną, w górnej - ośmioboczną, nakrytą późnobarokowym hełmem bez latarni. Elewacje przepruto oknami termalnymi. Wystrój elewacji kościoła utworzono z profilowanego gzymsu koronującego, kamiennego gzymsu wieży, kamiennego, późnobarokowego portalu w wieży, kamiennych parapetów okien i z rokokowych wazonów na narożach dolnej kondygnacji wieży. Do pn. elewacji prezbiterium dostawiono dwukondygnacjową przybudówkę. Wnętrze kościoła ozdobiono polichromią. Brzegi nisz okiennych, szwy sklepienne na styku kolebki z lunetami i wykrój łuku tęczowego podkreślono odtworzonymi, barokowymi szlakami z liści laurowych. Plafony z wizerunkiem Trójcy Świętej oraz z inskrypcjami (na sklepieniu prezbiterium), dekoracje podłucza łuku tęczowego oraz stropu nawy to polichromia w stylu historyzmu, wykonana według szablonu w 1908 roku. Zachodnia ściana nawy jest ozdobiona polichromią o charakterze ludowym wykonaną w latach 1970-1971 (motywy wieńców laurowych i kwiatów w wazonach). W kościele zachowały się kamienne, wewnętrzne portale, stolarka drzwiowa oraz wyposażenie: późnobarokowy ołtarz główny św. Michała Archanioła z lat około 1760-1790, z dwiema bramkami, wykonany zapewne w warsztacie Michaela Ignatza Klahra, dwa ołtarze boczne św. Anny i św. Barbary zrealizowane w latach ok. 1790-1800 w stylu późnego baroku łączonego z rokokiem i wczesnym neoklasycyzmem, zrealizowane może również przez warsztat Michaela Ignatza Klahra, renesansowa, kamienna chrzcielnica z przełomu XVI i XVII w., z drewnianą pokrywą z XVIII w. oraz ambona z 4. ćw. XIX w. i prospekt organowy z około 1880 r., utrzymane w stylu historyzmu.

Zabytek dostępny przez cały rok, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 19-06-2015 r.