Pomimo wielu przekształceń elementy te są nadal czytelne w jego bryle, co powoduje, że ma on istotną wartość historyczną i naukową w skali kraju.

Historia

Dwór obronny w Gliwicach wzniesiono w 1558-1561 r. z inicjatywy Fryderyka Zettritza, wykorzystując istniejący fragment umocnień obronnych z poł. XIV w. w postaci dwóch baszt, założonych na planie kwadratu, połączonych ze sobą ścianą kurtynową. Obecny wygląd dworu jest wynikiem wielokrotnych przekształceń obiektu. Pierwszym etapem budowy dworu było przekształcenie ściany kurtynowej w dwukondygnacyjny, pięcioosiowy, ceglany budynek mieszkalny. Do celów mieszkalnych zaadaptowano również dwie kondygnacje baszty zachodniej. Kolejne zmiany nastąpiły w XVII w. i 2. poł. XVIII w., wówczas po obniżeniu poziomu murów obronnych kontynuowano rozbudowę obiektu. Basztę zach. obniżono i poszerzono, od pn. dobudowano do niej budynek na planie prostokąta i przekryto ją dwuspadowym dachem, podobnie jak budynek mieszkalny w strefie środkowej. W poł. XIX w. baszta wsch. została rozebrana, a na jej miejscu wzniesiono ceglany, czworoboczny, podpiwniczony budynek. Środkowe skrzydło mieszkalne zostało w tym czasie podwyższone o jedną kondygnację, a otwory okienne na wysokości drugiej kondygnacji zostały powiększone. Po 1810 r. obiekt pełnił funkcje słodowni, więzienia miejskiego. W latach 1952-1961 był restaurowany wg proj. Franciszka Maurera, wówczas baszta zach. została podwyższona o jedną kondygnację i nakryta dachem czterospadowym, a budynek zaadaptowano na siedzibę muzeum. Kolejne prace budowlano-remontowe przeprowadzone w 1983-1988 r. zmieniły wygląd zewnętrzny obiektu i układ jego wnętrz. W skrzydle zach. i łączniku od pd. wyeksponowano mur kamienno-ceglany do wysokości trzeciej kondygnacji. Ostatnią rewitalizację obiektu przeprowadzono w latach 2005-2008. Obecnie budynek nazywany Zamkiem Piastowskim jest oddziałem Muzeum w Gliwicach, mieszczą się w nim działy Historii i Archeologii oraz Centrum Informacji Kulturalnej i Edukacji Regionalnej.

Opis

Zamek Cetryczów w Gliwicach usytuowany jest w pd. części starego miasta, w linii przebiegu średniowiecznych murów obronnych, których relikty przylegają do skrzydła zach. mieszczącego basztę. Jest obiektem murowanym z kamienia łamanego i cegły, częściowo otynkowanym. Rozczłonkowana bryła składa się z dwóch wyodrębnionych czworobocznych skrzydeł, łącznika i kwadratowej wieży usytuowanej w narożniku południowo-zachodnim. Trzykondygnacyjne skrzydła przekryte są dachami dwuspadowymi, a czterokondygnacyjna wieża dachem namiotowym. Elewacja frontowa jest ośmioosiowa. Trzyosiowe skrzydło wsch., z otworem wejściowym w osi środkowej, i jednoosiowe skrzydło zach. wieńczą trójkątne szczyty. Pomiędzy nimi znajduje się cofnięty czteroosiowy łącznik. Skrzydło wsch. ponad pierwszą kondygnacją urozmaica profilowany gzyms międzykondygnacyjny. Jedenastoosiowa elewacja pd., w partii skrzydła wsch., zamknięta jest trójkątnym szczytem. W skrzydle centralnym i wieży od zach. wyeksponowano fragmenty muru kamienno-ceglanego do wysokości trzeciej kondygnacji. Elewacje artykułują symetrycznie rozmieszczone, prosto zamknięte otwory okienne, różnej wielkości, w tynkowych opaskach, z wyłączeniem otworów okiennych pierwszej kondygnacji łącznika, które zamknięte są łukiem pełnym. Układ wnętrz korpusu środkowego jest jednotraktowy, natomiast w skrzydłach bocznych trzytraktowy. Na parterze część pomieszczeń nakrywa sklepienie kolebkowe.

Obiekt dostępny dla zwiedzających w godzinach otwarcia muzeum.

http://www.muzeum.gliwice.pl/zamek-piastowski/

Oprac. Dorota Bajowska, OT NID w Katowicach, 06-12-2015 r.