miast Górnego Śląska. Średniowieczne mury miejskie w Gliwicach są więc jednymi z najstarszych w regionie i mają bezcenną wartość zabytkową, naukową i historyczną, a poza tym cechuje je również wartość dawności przejawiająca się oddziaływaniem emocjonalnym zabytku.

Historia

Nie zachował się dokument lokacyjny, ale źródła pisane dowodzą, że już w 1276 r. Gliwice były miastem na prawie niemieckim i posiadały własną parafię. Można wysunąć hipotezę, że miasto założono około połowy XIII w. analogicznie jak pobliski Bytom, który prawa miejskie uzyskał w 1254 r. Miasto Gliwice najpewniej założył Władysław I (ur. ok. 1225 r. - zm. 1281 r.), który w latach 1246-1281 był księciem raciborsko - opolskim. Odnośnie do budowy murów to według Mirosława Furmanka istniejący obecnie mur miejski został wzniesiony najpewniej za panowania księcia bytomskiego Siemowita, który rządził w latach 1312-1342, a wzniesiono go na wcześniejszych drewniano-ziemnych umocnieniach. W 1430 r. w czasie wojen husyckich (1419-1436 r.) taboryci pod wodzą Zygmunta Korybutowicza (ur. ok. 1395 r., zm. 1435 r. - książę litewski, pretendent do korony czeskiej) i przy pomocy księcia Bolesława V opolskiego zdobyli i splądrowali Gliwice, czyniąc z miasta bazę wypadową dla swoich wypraw. W roku 1431 książę Konrad Biały obił miasto z rąk husyckich, przy czym znaczną część mieszkańców wymordował lub uwięził, a miasto i jego fortyfikacje w dużym stopniu zniszczył. Po wojnach husyckich system fortyfikacyjny wymagał więc odbudowy, a dalsze przebudowy i zmiany zostały wymuszone przez rozwój nowych technik waliki, w tym artylerii. Według nowożytnych urbarzy w czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648 r.) obwarowania składały się z wysokiego wału ziemnego, pełniącego rolę przedmurza, fosy oraz stoku z drewnianą palisadą i muru miejskiego, który posiadał prostokątne, otwarte na miasto baszty i dwie czterokondygnacyjne wieże bramne. W 1626 r. miasto oblegał Ernst von Mansfeldt (ur. 1580 - zm. 1626 r.), dowódca protestanckich wojsk duńskich, któremu nie udało się zdobyć ufortyfikowanych Gliwic. Pod koniec XVIII w. i przez cały wiek XIX następowała stopniowa rozbiórka i likwidacja muru miejskiego.

Opis

Układ urbanistyczny opasanego murami średniowiecznego miasta widoczny jest do dzisiaj. Średniowieczne mury gliwickie zachowały się na znaczonych odcinkach, zwłaszcza koło plebanii kościoła Wszystkich Świętych i przy tzw. Zamku Piastowskim. System umocnień składał się z muru obronnego wraz z basztami i zamkiem, a całość otaczała fosa. Do miasta prowadziły dwie bramy Raciborska (Czarna) i Bytomska (Biała). Mury zostały zbudowane z kamienia i cegły, w technice budowlanej zwanej opuus emplectum, a polegającej na wzniesieniu zewnętrznego i wewnętrznego lica muru, z ociosanych bloków kamiennych lub z cegieł i wypełnianiu przestrzeni między ścianami kruszonym kamieniem zalanym wapienną zaprawą. W Gliwicach kamienia używano głównie do budowy dolnych partii muru, a większą, górną jego część wzniesiono z cegły palcówki, o wymiarach i układzie gotyckim, z reguły w tzw. polskim, rzadziej w wendyjskim. Długość murów wynosiła około 1175 m i otaczały one średniowieczne miasto o powierzchni około 9 ha, mur miał grubość 1-1,2 m, a jego wysokość miała min. 9 m.

Dostęp do zabytku ograniczony.

Opr. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 25.09.2015 r.

Bibliografia

• Furmanek M., , (w:) Dominik Abłamowicz, Mirosław Furmanek, Monika Michnik (red.), Gliwice 2004.Gliwice w świetle badań archeologicznychPoczątki i rozwój miast Górnego Śląska. Studia interdyscyplinarne,
• Mauer F. S., Średniowieczne obwarowania Gliwic, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria: Architektura, z. 10, 1989.
• Monika M., Zdaniewicz R., Przeszłość powiatu gliwickiego. Vademecum archeologiczne, Gliwice 2014.
• Nietsche B., Historia miasta Gliwice, Gliwice 2011.
• Pierzak J., Miejskie mury obronne na Górnym Śląsku na przykładzie Bytomia, Bielska - Białej, Żor i Gliwic, (w:) Dominik Abłamowicz, Mirosław Furmanek, Monika Michnik (red.), Początki i rozwój miast Górnego Śląska. Studia interdyscyplinarne, Gliwice 2004.
• Žáček R., Średniowiecze, (w:) Joachim Bahlcke, Dan Gawrecki, Ryszard Kaczmarek (red.), Historia Górnego Śląska. Polityka gospodarka i kultura europejskiego regionu. Gliwice 2011.