Charakterystyczną cechą świątyni są barokowe dekoracje malarskie i rzeźbiarskie znajdujące się we wnętrzu.

Historia

Kościół wybudowano w 1493 r. w Zębowicach k. Olesna. W XVII w. obiekt został poddany renowacji oraz kilkukrotnej przebudowie. W 1777 r. wybudowano drewnianą wieżę. W tym czasie wykonano również odeskowanie oraz malowanie wnętrza. Od czasu powstania, przez ok. 500 lat, opiekunami kościoła byli kolejni właściciele pobliskiego majątku. W czasie III Powstania Śląskiego, w 1921 r., budowla została przestrzelona pociskiem artyleryjskim. 

W 1925 r. kościół został przeniesiony na Cmentarz Centralny w Gliwicach. W trakcie prac rozbiórkowych, we wnętrzu świątyni odnaleziono m. in. dokument z 1777 r., podpisany przez proboszcza z Zębowic oraz tkwiący w belce wieży niewypał pocisku artyleryjskiego. Prace rekonstrukcyjne odbywały się pod nadzorem miejskiego radcy budowalnego Karla Schabika. Na Cmentarzu Centralnym kościół usytuowano w części zachodniej, na końcu alei prowadzącej do domu pogrzebowego. W specjalnie wybudowanym grobowcu umieszczono szczątki przeniesione z grobów rodzinnych, pierwotnie znajdujących się w murowanym podziemiu świątyni w Zębowicach. Obiekt został oddany do użytku 30 października 1926 r., jako kościół pogrzebowy, w którym miały odbywać się również niedzielne msze święte dla mieszkańców pobliskiego majątku Gardel i Starych Gliwic. W 1980 r., ze względu na zły stan techniczny, kościół został zamknięty. W 1989 r. podjęto decyzję o wyremontowaniu zabytku, a w 1998 r. rozpoczęto prace, których celem był demontaż obiektu, konserwacja jego poszczególnych elementów oraz przeniesienie na teren dawnego Cmentarza Starokozielskiego. Kościół został poświęcony w sierpniu 2000 r. Obecnie zabytek znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.

Opis

Kościół zlokalizowany jest przy ulicy Kozielskiej, w odległości ok. 1,3 km. na północny zachód od centrum miasta. Został usytuowany w północno-zachodniej części założenia parkowego, na terenie dawnego Cmentarza Starokozielskiego. Prezbiterium skierowane jest w kierunku północno-zachodnim. Świątynia została wybudowana w stylu gotyckim. Po przeprowadzeniu prac konserwatorskich obiekt odtworzono z zachowaniem pierwotnego planu i bryły, jako budowlę jednonawową, z prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. Do prezbiterium przylega zakrystia z lożą kolatorską na piętrze, otwartą do wnętrza. Wieża kościoła została wybudowana na planie kwadratu, od połowy wysokości przechodzi w ośmiobok, zwieńczenie stanowi hełm z latarnią. Kościół jest nakryty dachem dwuspadowym. Na zewnątrz umiejscowiono schody prowadzące na emporę. Ściany świątyni oraz dach i hełm wieży zostały pobite gontem, ściany wieży oszalowano deskami. W konstrukcji ścian i dachów zastosowano drewno dębowe i sosnowe, gonty wykonano z drewna modrzewiowego i sosnowego. Stare drewno rozbiórkowe wykorzystano w ścianie zakrystii oraz w pojedynczych elementach konstrukcyjnych. Obiekt został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, wieża posiada konstrukcję słupową. W elewacji południowo-wschodniej wejście do wieży ozdobiono gzymsem. Dodatkowo, w elewacji południowo-wschodniej i południowo-zachodniej znajdują się zamknięte półkoliście okna nawy. Świątynię zdobią cenne elementy wystroju wnętrza w stylu klasycystycznym, barokowym, późnobarokowym oraz rokokowym. Wśród nich wyróżniają się m. in. XVIII-wieczne polichromie, będące przykładem charakterystycznego dla epoki baroku malarstwa iluzjonistycznego. Przedstawiają one m. in. scenę koronacji Matki Boskiej, oko opatrzności i symbole wezwań litanii loretańskiej. Z XVIII w. pochodzi także późnobarokowy chór muzyczny, organy z dekoracja rokokową oraz rzeźby. Wartościowym elementem wyposażenia była także późnogotycka rzeźba Ecce homo, z 1505 r., obecnie znajdująca się w opactwie w Rudach Raciborskich.

Zabytek dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, wnętrze dostępne przed i po mszach świętych.

Oprac. Ewa Waryś, OT NID w Katowicach, 31-01-2018 r.