Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła


kościół XII - XIII Giebło

Adres
Giebło, Częstochowska

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. zawierciański, gm. Ogrodzieniec - obszar wiejski

Cenny przykład jednego z niewielu zachowanych w skali kraju romańskich kościołów grodowych z 1.

połowy XIII w., znacząco rozbudowanego na początku XX w.

Historia

Czas powstania kościoła według zróżnicowanych źródeł datowany jest na XII w., a nawet na 1315 r., jednak najbardziej prawdopodobne jest datowanie obiektu na 2. ćwierć XIII w. Kościół grodowy w pierwotnej, romańskiej formie był obiektem jednonawowym z węższym prezbiterium od wschodu i masywną wieżą od zachodu. Prezbiterium doświetlał ulokowany w ścianie wschodniej wąski otwór okienny oraz przypuszczalnie dwa otwory w ścianach bocznych. Wstęp do nawy prowadził przez portal ujęty dwoma otworami okiennymi. W zachodniej części nawy znajdowała się typowa, romańska empora kolatorska, wsparta na dwóch filarach, skomunikowana i dostępna poprzez klatkę w wieży. Należący do dekanatu irządzkiego kościół grodowy zyskał status parafii przed 1325 r. W 1647 r. podległy wówczas kolegiacie w Pilicy kościół rozbudowano, o czym świadczył zachowany przed 1912 r. na zworniku zakrystii herb Abdank, należący do rodziny Warszyckich, ówczesnych właścicieli Pilicy. Dobudowano wówczas od północy prezbiterium kamienną zakrystię i skomunikowano ją z prezbiterium. Przypuszczalnie również wzniesiono nieistniejącą już południową kruchtę zwieńczoną barokowym szczytem, zakrywającą romański, trójuskokowy portal, a także powiększono otwory okienne w nawie i prezbiterium oraz wykonano sklepienie krzyżowe w prezbiterium. W ostatniej ćwierci XVIII w. z inicjatywy księdza Zaborskiego wykonano nowe, późnobarokowe ołtarze, w tym główny z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej, sprowadzonym z rozbieranego kościoła pw. św. Mikołaja w Nowym Mieście Korczynie. W 1787 r. wykonano zachowany częściowo do czasów obecnych mur ogrodzenia. Romańska forma kościoła w Gieble zachowana była w niezmienionej formie do początków XX w. W 1912 r. dokonano rozbudowy kościoła, w wyniku której znacząca część obiektu romańskiego, w tym zachodnia część nawy oraz wieża wraz z emporą kolatorską, została rozebrana. Na miejscu zniszczonych partii rozbudowano nawę o kolejne dwie osie oraz wzniesiono obecną wieżę. Rozebrano również barokową kruchtę południową oraz zakrystię, którą zastąpiono budowlą ceglaną, ulokowaną na wschód od prezbiterium. W związku z podwyższeniem wysokości ścian kościoła o ok. 1 m i powiększeniem nowożytnych otworów okiennych, wymieniono konstrukcję dachu, zacierając przy tym kąt oryginalnego nachylenia połaci dachowych, niszcząc gzyms koronujący wykonany z kamiennych ciosów oraz zastępując drewniany strop nad nawą przekryciem żelbetowym. W 1934 r. we wnętrzu kościoła wykonano nowe polichromie.

Opis

Kościół jest orientowany, usytuowany w zachodniej części wsi, po południowej stronie ulicy Częstochowskiej, w otoczeniu dawnego cmentarza ogrodzonego kamiennym murem. W sąsiedztwie kościoła znajduje się czynny cmentarz parafialny po stronie zachodniej, dawna kostnica od strony północno-zachodniej oraz kaplica ulokowana w południowej części terenu przykościelnego. Jest to obiekt jednonawowy, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta z węższym prezbiterium zbliżonym do kwadratu, zamkniętym ścianą prostą. Do prezbiterium od wschodu przylega wtórnie dobudowana krótka zakrystia z wąskim korytarzem od północy. Od zachodu partia kwadratowa wieżowa ujęta jest przybudówkami, o szerokości odpowiadającej nawie. Kościół cechuje zwarta i addycyjna bryła, złożona z prostopadłościennej nawy przekrytej dachem siodłowym, nieco niższego prostopadłościennego prezbiterium przekrytego osobnym dachem trójspadowym, dominującej wieży zwieńczonej hełmem stożkowym ujętej dwiema niskimi przybudówkami krytymi osobnymi daszkami dwuspadowymi i przylegającej do prezbiterium od wschodu niewielkiej, prostopadłościennej zakrystii przekrytej dachem siodłowym. Usytuowaną od wschodu część romańską wraz z partią zachodnią z początku XX w. wzniesiono z ciosów wapiennych, a zakrystię z cegły. Całość obiektu pokryta jest obecnie blachą miedzianą. Elewacja zachodnia składa się z trzech osi, w tym usytuowanej na osi czterokondygnacyjnej wieży mieszczącej wejście główne do kościoła oraz cofniętych względem niej, jednokondygnacyjnych przybudówek. Analogicznie jak w pozostałych elewacjach, za pomocą śmigi wyodrębniono niską strefę cokołowa. Analogiczne, wieloosiowe elewacje boczne, południowa i północna, w partii nawy i prezbiterium przepruto jednostajnym ciągiem otworów okiennych zamkniętych łukiem pełnym. Pomiędzy pierwszym i drugim otworem nawy w elewacji południowej zachowany oryginalny trójuskokowy portal romański, zamkniętym łukiem pełnym z płytą tympanonu (częściowo zamurowany i przesłonięty). Elewacja wschodnia wykonana z cegły, z wyodrębnioną kamienną strefą cokołową, ujęta kamiennymi lizenami , czteroosiowa, złożona z czterech niewielkich otworów okiennych oraz cofniętego otworu wejściowego do zakrystii poprzedzonego schodami. Ponad nią widoczna górna partia romańskiej elewacji prezbiterium, pierwotnie urozmaiconej niewielkich otworem okiennym, obecnie przesłoniętym konstrukcją dachu zakrystii. Wnętrze kościoła składa się z obszernej nawy oddzielonej otworem tęczowym zamkniętym łukiem pełnym od niższego i węższego prezbiterium. Przestrzeń prezbiterium przekrywa nowożytne sklepienie krzyżowe, z kolei nawę płaski strop z początku XX w. We wschodniej ścianie prezbiterium zachował się niewielki otwór przeznaczony do przechowywania ampułek bądź relikwii, z kolei w ścianie północnej nowożytny, prostokątny otwór prowadzący do zakrystii. W zachodniej części nawy znajduje się podwieszona, murowana empora muzyczna z początku XX w. zamknięta pełną balustradą z mazerowanymi płycinami. Całość wnętrza nawy i prezbiterium zdobiona współczesnym wystrojem malarskim z wizerunkami świętych. W przyziemiu wieży niewielka kruchta zachodnia przekryta sklepieniem krzyżowym, skomunikowana z boczną kruchtą południową oraz klatką schodową na wieżę. Pomieszczenie zakrystii przekryte stropem, skomunikowane z prezbiterium wąskim korytarzem od strony północnej. W skład wyposażenia kościoła wchodzi późnobarokowy ołtarz główny i dwa boczne z XVIII w., chrzcielnica z tego samego okresu, datowane na 1788 r. żelazne drzwi do zakrystii oraz dzwon z 1825 r.

Zabytek jest ogólnodostępny.

Oprac. Agnieszka Olczyk, OT NID w Katowicach, 27.06.2014 r.

Bibliografia

  • Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, z.12, pow. olkuski, J. Szabłowski (red.), Warszawa 1953.
  • Szydłowski T., Pomniki architektury epoki piastowskiej w województwie krakowskim i kieleckim, Kraków 1928.
  • Świechowski Z., Budownictwo romańskie w Polsce: katalog zabytków, Wrocław 1963.
  • Świechowski Z., Zachwatowicz J., Dzieje budownictwa w Polsce wg Oskara Sosnowskiego, Warszawa 1964.
  • Wawrzeniecki M., Kościół romański ciosowy pod wezwaniem Ś. Jakóba w Gieble pod Pilicą, (w:) Sprawozdania Komisyi do badania Historyi Sztuki w Polsce, T.VIII, z.1, Kraków 1907.
  • Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem, Marjówka Opoczyńska 1933.
  • Wojciechowski J., Giebło, „Ziemia“ T.III, nr 1, Warszawa 1912.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: romański

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.94058, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.365796