wielka zbrojownia ze studnią - Zabytek.pl
Adres
Gdańsk, Targ Węglowy 4
Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. Gdańsk, gm. Gdańsk
Piwnej i ważny akcent architektoniczny Targu Węglowego.
Historia
Budynek Wielkiej Zbrojowni został wzniesiony w latach 1600-1605 w zachodnim ciągu średniowiecznych murów obronnych Głównego Miasta. Autorstwo projektu jest przypisywane zarówno Antonowi van Obberghenowi, budowniczemu miejskiemu, jak i Hansowi Vredemanowi de Vries. Budowę prowadził Hans Strakowski, wystrój rzeźbiarski był dziełem Willema van der Meera Młodszego i Abrahama van den Blocka. Do schyłku XVIII w. budynek użytkowano jako arsenał, do końca I wojny światowej znajdował się więc pod zarządem wojska. W okresie Wolnego Miasta Gdańska parter budynku zamieniono na pasaż handlowy, pomieszczenia na piętrach pełniły funkcję składów. Ważniejsze prace renowacyjne, dotyczące głównie kamieniarki, prowadzono w 1699, 1768, 1887 i 1911 roku. Wiosną 1945 r. wnętrze budynku zostało zburzone i wypalone (pozostały mury obwodowe), zniszczeniu uległy również hełmy wież i - częściowo - szczyty. W latach 1947-1951 odbudowano wnętrza i dachy, w latach 1957-1966 zrekonstruowano kamieniarkę szczytów, w wieżach odtworzono klatki schodowe i hełmy. W maju 1954 r. budynek stał się własnością gdańskiej Akademii Sztuk Pięknych. W latach 1997-2005 przeprowadzono wiele istotnych prac rewaloryzacyjnych we wnętrzach i na elewacjach, z których najbardziej widoczne to przywrócenie kamiennej attyki na elewacji południowej i całościowa konserwacja obu fasad wraz z rekonstrukcją polichromii i złoceń od strony ul. Piwnej. Przez wiele lat przyziemie pełniło funkcję handlową, ob. - w ramach projektu „Zbrojownia Sztuki” - pod hasłem „ekspozycja, edukacja, popularyzacja i archiwizacja” będzie realizowana idea otwartej akademii.
Opis
Budynek - usytuowany w zachodniej pierzei ul. Tkackiej i Kołodziejskiej, między ul. Piwną i Targiem Węglowym - jest znakomitym przykładem renesansu niderlandzkiego. Jego proweniencji artystycznych można szukać w dziełach Lievena de Keya, projektanta hal rzeźniczych w Haarlemie. Wzniesiony na planie prostokąta o boku 40 x 60 m (krótsze boki stanowią podstawę elewacji frontowych), z dwiema ośmiobocznymi wieżami od wschodu. Dwukondygnacyjny z poddaszem, podpiwniczony. Bryła dwufasadowego budynku z czterema równoległymi dachami dwuspadowymi wykorzystuje zwielokrotniony moduł szczytowej kamienicy. Wieżyczki zwieńczone hełmami z iglicą i chorągiewką. Obiekt wzniesiony z cegły, detal architektoniczny i rzeźbiarski wykonany z kamienia (polichromowany i złocony). W piwnicach sklepienia kolebkowe z lunetami wsparte na piętnastu filarach. Przyziemie - w formie czteronawowej, sześcioprzęsłowej hali - nakryte sklepieniem kolebkowo-krzyżowym z lunetami, wsparte na piętnastu słupach. Nad piętrem drewniany strop belkowy. Dachy kryte dachówką, hełmy wież - blachą miedzianą. Fasada wschodnia zakomponowana jako zespolenie dwóch szczytowych kamienic ujętych po bokach ośmiobocznymi wieżami schodowymi, oś podkreślona bryłą studzienki z kopułą i edykułem z posagiem Minerwy i datą „1605”. Fasada zachodnia zaprojektowana jako ciąg czterech fasad szczytowych kamienic, oś zaakcentowana figurą wojownika. Portale zamknięte półkolistymi łukami, ościeża ujęte rustykowanymi ciosami. Motywy dekoracji rzeźbiarskiej zróżnicowane, choć we wszystkich zwieńczeniach powtarza się herb Gdańska. Manierystyczna dekoracja elewacji skupiona w partiach szczytowych. Elewacje boczne - w większości przesłonięte zabudową - zdobione attyką grzebieniową. Wnętrze zaadaptowane do współczesnych funkcji.
Dostęp do zabytku ograniczony.
Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 10.07.2014 r.
Rodzaj: architektura obronna
Styl architektoniczny: renesansowy
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BK.59781, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BK.315152