Budowla, na trwale wpisana w charakterystyczną dla południowego pobrzeża Bałtyku kulturę mieszczańsko-rycerską, była od schyłku XV w. reprezentacyjną siedzibą gdańskich bractw kupieckich, salą sądową, następnie giełdą, pełniła również funkcję głównego „salonu miejskiego”, którego wnętrzu nadano odpowiednią oprawę.

Historia

Najstarsze wzmianki o istnieniu w Gdańsku Dworu Artusa pochodzą z 1350 r., kolejny obiekt powstał w 4. ćw. XIV w. i był własnością elitarnego Bractwa św. Jerzego, które propagowało ideały i tradycje arturiańskie. Po dwukrotnym pożarze budowli w latach 70. XIV w., staraniem rady miasta powiększono działkę i w latach 1477-1481 przystąpiono do budowy ob. Dworu Artusa, który stał się siedzibą licznych bractw kupieckich zebranych w tzw. ławy (Bractwo św. Jerzego przeniosło się w 1494 r. do nowej siedziby). Od 1530 r. w budynku odbywały się również otwarte rozprawy sądowe. W 1552 r., w związku z planowaną wizytą króla Zygmunta Augusta, przystąpiono do przebudowy fasady w duchu włoskiego renesansu. W latach 1616-1617, z inicjatywy burmistrza Johanna Speimanna, podjęto kolejną przebudowę fasady, której autorem był Abraham van den Block. Wyposażenie Dworu Artusa w głównej części pochodzi z lat 1531-1626, po tym okresie nowe fundacje były już rzadkością. W 1651 r. w piwnicach budynku urządzono winiarnię, przebudowując wejście. Od 1742 r. do ostatnich lat II wojny światowej w Dworze Artusa mieściła się giełda, ale pełnił on równolegle funkcje reprezentacyjne. W latach 80. XIX w. wejście wzbogacono o barokowe płyty przedprożowe i kamienne lwy z rozebranej bramy św. Jakuba. W 1943 r. ewakuowano z Dworu Artusa całe ruchome wyposażenie, pozostawiając tylko dolną część pieca. Wiosną 1945 r. spłonęła więźba dachowa, runęła ponadto część sklepień i szczytu północnego. Główny proces odbudowy i rewaloryzacji - rozpoczęty w latach 1949-1952 odbudową dachu - zakończono w 1997 roku. Dwór Artusa - łącznie z sąsiadującymi z nim kamienicami - jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, ale pełni także funkcje reprezentacyjne.

Opis

Dwór Artusa - usytuowany w zwartej zabudowie północnej pierzei Długiego Targu - jest budynkiem gotyckim z manierystyczną dekoracją fasady południowej. Wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku jako trójnawowa, trójprzęsłowa hala. Od północy przy nawie wschodniej pięcioboczna wieżyczka schodowa, od południa przed całym budynkiem szerokie przedproże. Budynek jednokondygnacyjny z wysokim poddaszem, podpiwniczony. Dach dwuspadowy z naczółkiem, kryty dachówką. Ściany murowane z cegły, fasada tynkowana. Sklepienia gwiaździste, czteroramienne, wsparte na czterech granitowych filarach, w piwnicach sklepienia krzyżowe na gurtach. Elewacja frontowa boniowana, trójosiowa, z rozglifionymi oknami ostrołukowymi i portalem na osi. U nasady łuków okiennych cztery konsole z posągami wielkich wodzów: Scypiona Afrykańskiego, Temistoklesa, Kamillusa i Judy Machabeusza. W zwieńczeniu fasady attykowe półpiętro z czterema prostokątnymi oknami i dwoma edykułami z posągami personifikującymi Siłę i Sprawiedliwość. Po bokach wolutowe spływy, w zwieńczeniu tralkowa balustrada. Portal kamienny o łuku koszowym, flankowany dwiema niszami, nad nimi dwa medaliony z wizerunkami królów - Zygmunta III i Władysława IV. Elewacja tylna ceglana, z trzema wielkimi oknami i wieloboczną wieżyczką schodową. Szczyt czteroosiowy, lizenowy ze sterczynami. Wnętrze wysokie, jasne, ze sklepieniem wspartym na czterech smukłych podporach. Naprzeciw wejścia renesansowa empora muzyczna z klasycystycznym zegarem i płaskorzeźba św. Jerzego walczącego ze smokiem dłuta Hansa Brandta z ok. 1485 r., w narożniku północno-wschodnim monumentalny, wielokondygnacyjny piec kaflowy, dzieło mistrza Georga Stelznera z lat 1545-1546. Wzdłuż ścian ustawione w historycznym porządku ławy poszczególnych bractw - zaplecki ław opracowane w formie bogato zdobionych boazerii. Towarzyszą im rzeźby, m.in. szesnastowieczne figury św. Rajnolda, św. Krzysztofa i króla Kazimierza Jagiellończyka, liczne obrazy, m.in. autorstwa Antona Möllera i Andreasa Stecha, uzbrojenie i wiszące modele okrętów.

Dostęp do zabytku ograniczony. Możliwość zwiedzania w godzinach pracy Oddziału Muzeum Historii Miasta Gdańska (szczegółowe informacje na stronie internetowej: www.mhmg.pl/oddzial/2/dwor-artusa).

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 18.09.2014 r.