Historia

Parcela przy ul. Długiej 12 została po raz pierwszy wymieniona w księdze gruntowej w 1357 r. (własność A. Wredego, dom najprawdopodobniej szkieletowy). Na przełomie XIV i XV w., należała do rajcy Johanna van Werne, który wzniósł dom murowany. Przekazy ikonograficzne i zachowany relikt portalu świadczą o przebudowie domu w 1 poł. XVI wieku. Od 1627 r. posesja (połączona z parcelą przy ul. Ogarnej) była własnością Christopha Burchardta i jego spadkobierców, w następnym stuleciu zmiany własnościowe zachodziły wielokrotnie. W 1775 r. całą posesję nabył Johann Uphagen, zamożny i wykształcony przedstawiciel rodziny kupieckiej, który przebudował dom w duchu klasycyzującego baroku (proj. J. B. Dreyer). Fasada z rokokowym portalem nosi w szczycie datę 1776, ale przebudowę wnętrza zakończono dopiero w 1779 r. Po bezpotomnej śmierci właściciela, nieruchomością zarządzała fundacja rodzinna. W 1909 r. dom wydzierżawiono miastu na 30 lat z przeznaczeniem na muzeum wnętrz. Po niezbędnych pracach konserwatorskich i opracowaniu koncepcji ekspozycji, w listopadzie 1911 r. muzeum otwarto dla publiczności. W 1942 r. podjęto decyzje o ewakuacji Domu Uphagena, poprzedzono ją szczegółową inwentaryzacją i dokumentacją fotograficzną (J. Deurer). W marcu 1945 r. kamienica i oficyny zostały zniszczone (pozostała fasada do wysokości I pietra i ściany ogniowe). W latach 1950-53 odbudowano budynek główny z niewielkimi zmianami w układzie przestrzennym i zrekonstruowano fasadę. W 1981 r. obiekt przejęło gdańskie muzeum historyczne. Pod jego patronatem przystąpiono do odbudowy skrzydła bocznego i oficyny oraz do prac nad rekonstrukcją wystroju wnętrza. W 1998 r. muzeum zostało ponownie otwarte.

Opis

Dom Uphagena usytuowany jest szczytowo w pd. pierzei ul. Długiej, budynek frontowy zajmuje całą szerokość średniowiecznej działki, między skrzydłem bocznym a oficyną tylną tworzy się prostokątny dziedziniec wewnętrzny, wydzielony od wsch. murem ogrodzenia. Fasada domu o cechach klasycyzującego baroku, wystrój wnętrza rokokowo-klasycystyczny. Kamienica wzniesiona na planie prostokąta z wąskim, łącznikowym skrzydłem bocznym od zach. i prostopadłą do niego oficyną tylną. Kamienica i oficyny trójkondygnacyjne, podpiwniczone (z wyjątkiem skrzydła bocznego). Nad domem głównym wysoki dach dwuspadowy, nad oficynami dachy mansardowe. Budynki murowane z cegły, w piwnicy oficyny zrekonstruowane sklepienie kolebkowe, stropy żelbetowe, dachy kryte dachówką esówką. Fasada trzykondygnacyjna, trójosiowa. Portal główny (otwór zamknięty łukiem pełnym) ujęty po bokach pilastrami korynckimi, w nadprożu przerwany naczółek i supraporta z nadświetlem. Podziały pionowe elewacji zrealizowane poprzez lizeny, w przyziemiu na ich osiach boniowane pasy. Otwory okienne prostokątne w kamiennych obramieniach. Szczyt z trójkątnym naczółkiem wydzielony u nasady profilowanym gzymsem i ujęty dwiema parami wolutowych spływów. Układ wnętrza trójtraktowy (w przyziemiu 2 trakty); w skrzydle bocznym pomieszczenia w układzie amfiladowym, oficyna tylna jednotraktowa z wydzieloną klatką schodową. Ważniejsze wnętrza: na parterze Sień z wbudowanym Małym Kantorem i Herbaciarnią na antresoli, w tylnym trakcie Kantor a w skrzydle bocznym Kuchnia. W poziomie I piętra: od frontu reprezentacyjny Salon, w trakcie tylnym Duża Jadalnia. W skrzydle bocznym mieszczą się trzy niewielkie gabinety ustawione amfiladowo a na zamknięciu tego ciągu Mała jadalnia (w oficynie tylnej). Głównym elementem stałej dekoracji ściennej są w Domu Uphagena niskie boazerie, których malowane płyciny układają się cykle tematyczne: kwiaty i owoce, owady, antyczne ruiny, sceny militarne. Ze zniszczeń wojennych ocalały boazerie z pięciu pomieszczeń: Pokoju owadów, Pokoju kwiatów, Małej Jadalni, Dużej Jadalni i Salonu.

Zabytek dostępny. Godziny zwiedzania wnętrz określa Muzeum Historii Miasta Gdańska: http://www.mhmg.pl/oddzial/4/dom-uphagena

Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 14.10.2014 r.