Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Brama Nizinna - Zabytek.pl

Brama Nizinna


mur obronny 1626 r. Gdańsk

Adres
Gdańsk, Grodza Kamienna 5

Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. Gdańsk, gm. Gdańsk

Brama Nizinna jest jedną z nielicznych nowożytnych miejskich bram fortecznych w Polsce.Bardzo dobrze zachowana, stanowi cenny przykład siedemnastowiecznej architektury militarnej, odznaczającej się wysokimi walorami architektonicznymi i cechami charakterystycznymi dla pełnionej przez siebie funkcji.

Będąc ważnym elementem nowożytnych fortyfikacjami Gdańska, prezentuje jeden z etapów rozwoju miejskich umocnień obronnych.

Historia

W XVI w. średniowieczne fortyfikacje Gdańska były już przestarzałe, dlatego władze miasta podjęły decyzję o wzniesieniu nowych umocnień. W 1547 r. przystąpiono do budowy nowożytnych fortyfikacji bastejowych, następnie bastionowych, ciągnących się po zachodniej stronie Starego i Głównego Miasta. W 1593 r. Anthonis von Obbergen wykonał plan przebudowy zachodniego odcinka umocnień na terenie Starego Przedmieścia. W latach 1622-1636 wzniesiono następny, południowy ciąg miejskich fortyfikacji bastionowych typu staroholenderskiego, zaprojektowany przez Corneliusa van den Boscha. Położona w tym ciągu fortyfikacji brama Nizinna miała za zadanie bronić wjazdu do Gdańska od strony nizin rozciągających się po południowej stronie miasta. Początkowo wychodziła na trakt tczewski - główną drogę prowadzącą do Gdańska od południa. Po wybudowaniu bramy Oruńskiej znalazła się na uboczu i w znacznym stopniu straciła swoje pierwotne znaczenie komunikacyjne. Brama została wzniesiona w 1626 r. według projektu Jana Strakowskiego, budowniczego i fortyfikatora wykształconego w Holandii. W latach 1649-1650 przed bramą wybudowano rawelin. Początkowo droga prowadziła przez prawe czoło rawelinu, w XVIII w. przeniesiono ją na lewe czoło. Całe założenie bramne ukończono w latach 1711-1712, budując pod rawelinem rozległy stok z krytą drogą i placami broni na narożach, przed stokiem wykonując zaś jeszcze jeden ciąg fosy. W latach 30. XX w. fosy i stok zlikwidowano. Sama brama zachowała się do dziś w niemal niezmienionej formie (w 1974 r. przebudowano wnętrza).

Opis

Brama ulokowana na południowej granicy dzielnicy Stare Przedmieście, w południowym ciągu nowożytnych fortyfikacji ziemnych, w kurtynie między bastionami św. Gertrudy i Żubra. Usytuowana w osi ul. Dolna Brama i ul. Mostowej, stanowiących wyjazd ze Starego Przedmieścia w kierunku dzielnic Olszynka i Orunia. Budowla murowana z cegły, elewacja południowa i detal architektoniczny wykonane z kamienia. Obiekt stanowi wbudowany w poprzek kurtyny tunel z przejazdem bramnym, nakryty ceglanym sklepieniem kolebkowym z lunetami, z dwoma bocznymi przejściami dla pieszych. Nad północną częścią przejazdu (od strony miasta) nadbudowana jednokondygnacyjna wartownia, założona na rzucie kwadratu, przykryta dwuspadowym dachem z dwiema lukarnami. Ściany szczytowe i lukarny zwieńczone schodkowo, w lukarnie północnej późnorenesansowa dekoracja kamieniarska w formie wolut i sterczyn. Do budowli od strony miasta przylegają dwie symetryczne, murowane z cegły kazamaty, mieszczące odwach i mieszkanie wartownika. Kazamaty założone na rzutach trapezów, kryte dachami pulpitowymi. Przyziemie północnej elewacji bramy i wszystkie elewacje wartowni otrzymały jednolity wystrój architektoniczny, w którym ceglane elewacje skontrastowano z kamiennym detalem. W elewacji północnej na osi przyziemia znajduje się otwór przejazdu bramnego, ujęty w boniowane obramienie, z dekoracją okuciowo-roślinną w kluczu. Po bokach dwa prostokątne otwory przejść dla pieszych, ujęte w profilowane, kamienne opaski, zwieńczone spływami wolutowymi, płyciną i motywem konchy. Elewacja północna wartowni trójosiowa, z szeregiem trzech dużych otworów okiennych. Elewacje wschodnia i południowa dwupoziomowe i jednoosiowe, mające po jednym małym oknie na każdym poziomie. Lukarny jednoosiowe. Wszystkie otwory okienne prostokątne, w kamiennych obokniach. Okna elewacji północnej i lukarn z kamiennymi krzyżami okiennymi. W elewacji wschodniej wartowni wejście do budynku, prowadzące wprost z poziomu wału. Elewacje kazamat od strony przejazdu (wschodnia dla kazamat zachodnich i zachodnia dla kazamat wschodnich) mają na osi portal i po jego bokach dwa prostokątne otwory okienne. Elewacja północna z pojedynczymi, wykutymi wtórnie otworami okiennymi. Wnętrza kazamat nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Elewacja południowa budowli (od strony fosy) oblicowana kamiennymi blokami. Środkowa część elewacji zaakcentowana czterema pilastrami wspierającymi belkowanie i profilowany gzyms. Na osi znajduje się otwór przejazdu zwieńczony łukiem półkolistym z klińcami, po bokach występują prostokątne otwory przejść dla pieszych. Na zworniku przejazdu herb Gdańska, na belkowaniu data „1626”. Boczne części elewacji uformowane jako ukośne mury oporowe z kamiennych bloków o rustykalnej powierzchni. Zachowały się oryginalne wrota bramy - drewniane, nabijane żelaznymi guzami, a także drzwi w bocznych przejściach dla pieszych.

Dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Beata Dygulska, OT NID w Gdańsku, 15.07.2014 r.

Rodzaj: mur obronny

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BL.15001, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BL.33689