Posiada niezwykle bogatą dekorację malarską wnętrza związaną m.in. z ikonografią augustiańską. 

Historia

Wieś Gąsawa w 1136 roku podlegała jurysdykcji arcybiskupa gnieźnieńskiego. W roku 1145, z nadania komesa Dzierżykraja herbu Nałęcz, została przyłączona do dominium kanoników regularnych w Trzemesznie. Parafia istniejąca co najmniej od 1357 roku, o czym świadczy wzmianka o plebanie Mikołaju. W 1362 roku arcybiskup gnieźnieński przyznał opatowi trzemeszeńskiemu prawo obsadzania probostwa w Gąsawie zakonnikami. Po przeprowadzonych badaniach architektonicznych i dendrochronologicznych sądzi się, że budowa świątyni o konstrukcji zrębowej zainicjowana została pod koniec pierwszej lub na początku drugiej ćwierci XVII wieku. Już w 1674 roku kościół przeszedł istotny remont z fundacji opata Kazimierza Brzechwy. Ołtarz główny ufundowany w 1687 roku. Pomiędzy 1697 a 1699 rokiem ściany wieńcowe dodatkowo otoczono konstrukcją szkieletową wzmacniającą strukturę budynku, osłabioną powiększeniem pierwotnych otworów okiennych. Z fundacji Ignacego i Urszuli Zdębińskich, w latach 1817-1818 po północnej stronie  nawy wzniesiono rodową kaplicę grobową pw. św. Antoniego Padewskiego. Być może w tym samym czasie przepruto obecne otwory okienne w prezbiterium. W 1830 roku kościół znajdował się w złym stanie technicznym, z którego to powodu ówczesny proboszcz ksiądz Wojciech Szredziński wnioskował o jego rozbiórkę. Na rozebranie kościoła nie zgodziły się władze pruskie. W latach 1856-1857 poddany został pracom remontowym, w trakcie których m.in. wymieniono chór muzyczny, zmieniono układ  otworów drzwiowych w prezbiterium, wymieniono sygnaturkę z częścią elementów więźby dachowej oraz zmieniono pokrycie dachu ze szkudłów na łupek. Wnętrze częściowo otynkowano. W okresie okupacji kościół przekształcony na spichlerz zbożowy. Po wojnie restaurowany. W latach 1998-1999 wykonano kompleksową konserwację konstrukcji świątyni. We wnętrzu prowadzono od 2003 do 2006 roku pracę przy freskach odsłaniając kompletny wystrój kościoła z XVII i początków XVIII wieku.

Opis

Kościół usytuowany w centrum wsi, po północnej stronie dawnego rynku. Wokół kościoła dawny cmentarz parafialny. Teren od północy wydzielony murem z połowy XIX wieku. Po zachodniej stronie kościoła drewniana dzwonnica z 1764 roku, zrekonstruowana według oryginału w 1945 roku. W południowo-zachodniej części działki na postumencie figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1866 roku, inspirowana ikonografią Madonny Sykstyńskiej Rafaela. Na północ od terenu cmentarza budynek plebanii w stylu klasycyzującym, wzniesiony w 1815 roku, na fundamentach budynku z przełomu XVII i XVIII wieku. Kościół orientowany (z nieznacznym odchyleniem od osi kierunków), jednonawowy z poligonalnie zamkniętym prezbiterium, kruchtą od południa oraz kaplicą i zakrystią od północy. Nawa na planie zbliżonym do kwadratu. Prezbiterium węższe, na planie prostokąta zamknięte poligonalnie (3 z 6). W centralnej części elewacji północnej nawy, dostawiona murowana kaplica na rzucie koła, skomunikowana z nawą otworem zamkniętym odcinkowo. Po stronie południowej, niewielka kruchta na planie zbliżonym do kwadratu. Prezbiterium oddzielone od nawy belką tęczową powyżej której lambrekinowe profile ścian. Bryła kościoła z wyraźnie wydzieloną nawą krytą dachem dwuspadowym z sygnaturką na zachodnim skraju kalenicy, węższym prezbiterium o wysokości równej nawie, jednak niższym wielopołaciowym dachu. Do głównych części przylega od południa niska kruchta kryta dwuspadowym dachem siodłowym, od północy cylindryczna, wyższa od nawy, kaplica grobowa kryta spłaszczoną pseudokopułą. Do prezbiterium dostawiona niższa od niego kruchta kryta dachem pulpitowym. Kościół posiada nietypową konstrukcję - od wewnątrz wzniesiony w konstrukcji zrębowej z bali modrzewiowych, na zewnątrz zaopatrzony w szkielet zbudowany ze słupów, rygli, zastrzałów i mieczy, bez wypełnienia, z zewnątrz odeskowany z listwowaniem. Obie konstrukcje wzniesione na wspólnej podwalinie. Elewacja zachodnia zwieńczona trójkątnym szczytem oddzielonym listwą. W szczycie dwa kwadratowe otwory okienne w opaskach. Na osi elewacji prostokątny otwór drzwiowy ujęty szeroką profilowaną listwą z okapem.  Ponad nim niewielki otwór okienny. Elewacja północna zdominowana kaplicą grobową na kamiennej podmurówce. Na osi kaplicy otwór drzwiowy zamknięty odcinkowo. Nad nim owalny otwór okienny. Po bokach, w górnej partii elewacji, po jednym otworze okiennym zamkniętym  łukiem pełnym. Do elewacji prezbiterium przylegająca zakrystia z prostokątnym otworem drzwiowym w elewacji północnej i niewielkim prostokątnym okienkiem w elewacji wschodniej. W diagonalnych ścianach prezbiterium po stronie północnej okulus w szerokich, kwadratowych ościeżnicach, po południowej ośmiokątny otwór okienny. Elewacja południowa z kruchtą, na osi środkowej nawy, zwieńczoną trójkątnym szczytem. Prostokątny otwór drzwiowy w szerokich profilowanych ościeżach. Kruchta flankowana dwoma prostokątnymi otworami okiennymi o dekorowanych snycersko ościeżnicach, ponad którymi odcinkowe okapy. Dwa okna o analogicznej formie w ścianie południowej prezbiterium. Na zachodnim skraju kalenicy dachu nawy ośmioboczna sygnaturka o prostokątnych prześwitach wypełnionych żaluzjami, kryta łamanym dachem ośmiopołaciowym. We wnętrzu wyposażenie manierystyczne i barokowe. Ściany i stropy pokryte bogatą dekoracją malarską powstałą około połowy XVII wieku, latach 1705-1706 oraz około 1817 roku.

Oprac. Piotr Dąbrowski, 14.12.2014 r.