Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 2 - Zabytek.pl

Adres
Głogów

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. głogowski, gm. Głogów (gm. miejska)

Gród w Głogowie zajmuje ważne miejsce w historii monarchii wczesnopiastowskiej i jest uznawany za jedno z najważniejszych w średniowieczu, oprócz Wrocławia, Legnicy i Opola, centrów osadnictwa z obszaru Polski południowo-zachodniej.

Historia

Okres funkcjonowania grodu ustalono na podstawie badań historycznych, archeologicznych i dendrochronologicznych. Początek wczesnopaństwowego założenia obronnego, w świetle wyników tych ostatnich prac, przypada prawdopodobnie na lata 985-989. Gród powstał na Ostrowie Tumskim na prawym brzegu Odry, w przeciwieństwie do poprzedniego, plemiennego, zamieszkiwanego przez Dziadoszan, który w X w. znajdował się ok. 1 km na zachód. Do poł. XIII w. gród wraz z obwarowanym podgrodziem i wybudowanym później kamiennym, niewielkim kościołem romańskim pełnił funkcję ośrodka administracyjnego, militarnego i sakralnego. Wspomina o tym Gall Anonim w swojej kronice, przy okazji opisu nieudanego oblężenia Głogowa przez wojska króla niemieckiego Henryka V w 1109 roku. Ze względu na swoje strategiczne położenie, głogowski gród był wielokrotnie oblegany przez władców niemieckich (w 1017 r. przez Henryka II, w 1157 r. przez Fryderyka I Barbarossę). Rozwój gospodarczy trzech pobliskich osad otwartych, w tym zwłaszcza jednej z nich, położonej na przeciwległym, lewym brzegu Odry w pobliżu przeprawy, oraz zmiany społeczno-polityczne doprowadziły do osłabienia roli grodu oraz powolnego zmierzchu jego świetności. W 1253 r. w rejonie wspomnianej osady targowej lokowano średniowieczny Głogów na prawie magdeburskim.

Opis

Usytuowanie zabytku

Gród wczesnopiastowski w Głogowie ulokowano na wyspie Ostrów Tumski, w miejscu naturalnie obronnym, otoczonym przez wody Odry i Baryczy, pośród licznych starorzeczy, odciętych meandrów, w terenie bagnistym i trudno dostępnym. W pobliżu przebiegał ważny szlak komunikacyjny łączący Wielkopolskę, czyli ówczesne centrum młodego państwa polskiego, z cesarstwem niemieckim.

Opis stanowiska

Zespół grodowy na Ostrowie Tumskim w Głogowie składał się z grodu właściwego, podgrodzia, kościoła grodowego oraz cmentarza przykościelnego. Obecnie jedynymi widocznymi śladami dawnej świetności tego kompleksu są zachowane pozostałości murów najstarszych kościołów grodowych. Znajdują się one w kolegiacie Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, odbudowanej po zniszczeniach wojennych. W związku z późniejszą zabudową i zmianami zagospodarowania Ostrowa Tumskiego nie zachowały się na powierzchni terenu resztki wałów czy innych konstrukcji obronnych. Obszar rozpoznanego w trakcie dotychczasowych badań zasięgu zespołu grodowego można wyznaczyć pomiędzy obecnymi ulicami: Grodzisko (od pn.), Kamienna Droga (od zach.), i ks. Prałata Luigi Novarese (od południa).

Stan i wyniki badań archeologicznych

Pierwsze po 1945 r. prace badawcze na Ostrowie Tumskim przeprowadził w l. 1952-1954 zespół pod kierunkiem Tadeusza Zagrodzkiego. Miały one na celu rozpoznanie architektoniczne starszych faz budowy trójnawowego halowego kościoła kolegiackiego. Badania archeologiczne na Ostrowie Tumskim w Głogowie zostały rozpoczęte w 1963 roku. Do 1966 r. prowadzono je pod kierownictwem Tadeusza Kozaczewskiego, w środkowej części XIII-wiecznej kolegiaty Wniebowzięcia NMP zniszczonej w 1945 roku. Odnaleziono tam fragment wsch. odcinka wału obronnego zachowanego do wysokości ok. 2 m, kamienne fundamenty dwóch niewielkich kościołów romańskich z XII w., a także cmentarzysko przykościelne, którego groby zostały wkopane w ww. wał drewniano-ziemny o konstrukcji rusztowej. W latach 1976-1984 rozpoznano w wytyczonych poza kolegiatą czterech wykopach pn.-zach. i zach. odcinek wału. Natrafiono też na pozostałości zabudowy wewnętrznej grodu w postaci poziomów konstrukcyjnych, datowanych od k. X do pocz. XIII w. oraz obiekty związane z osadnictwem plemiennym. Wnętrze grodu zapełniały drewniane domy o konstrukcji zrębowej wraz z zapleczem gospodarczym. Odsłonięto również ulicę moszczoną bierwionami. Badania przyniosły duży zespół zabytków w postaci kilkunastu tysięcy fragmentów ceramiki, uzbrojenia (m.in. groty oszczepów i siekiery żelazne), narzędzi (noże, sierpy, osełki kamienne, przęśliki gliniane i kamienne) i przedmiotów codziennego użytku (drewniane naczynia, łyżki). Kolejny etap prac badawczych nastąpił w latach 1990-1993 w związku z budową Ośrodka Duszpasterstwa Chorych przy ul. ks. prałata Luigi Novarese 2. W rezultacie podjętych działań odkopano odcinek zewnętrznego lica wału z drewniano-ziemną ławą, a także relikty obiektów nie związanych już z grodem piastowskim, ale świadczące o zmianach w zabudowie Ostrowa Tumskiego w późnym średniowieczu i okresie nowożytnym. Były to m. in.: kamienno-ceglany mur o wątku gotyckim ze schyłku XIV w., stanowiący fragment ogrodzenia jurydyki kolegiackiej; kanał wodny szalowany drewnem, spełniający funkcję transportową i odprowadzający zarazem nieczystości oraz XVI-wieczny budynek zrębowy. Drewniano-ziemna ława o konstrukcji skrzyniowej, miała, zdaniem archeologów, przedłużać Ostrów Tumski w kierunku pd., powiększając tym samym teren pod zabudowę. Stanowiła ona również podstawę dla wzniesionego na niej fragmentu wału. Pobrane z tego miejsca próbki drewna poddano badaniom dendrochronologicznym wykonanym przez Marka Krąpca. Na ich podstawie uzyskano datowanie budowy ławy przypadające na ok. 985 rok. Znajdująca się nad pozostałościami ławy warstwa żółtego piasku stanowiła już poziom wyrównawczy terenu, po likwidacji w XIII w. umocnień grodowych. Od 1995 r. badania skoncentrowały się ponownie na wnętrzu ruiny kolegiaty, ponieważ podjęto decyzję o stopniowej odbudowie tej świątyni. Zespół pod kierownictwem Olgierda Czernera i Zenona Hendla ponownie odsłonił relikty XII-wiecznych kościołów romańskich, zlokalizowanych w środkowej nawie XIII-wiecznej ceglanej kolegiaty, znane już z badań T. Kozaczewskiego. Zarys młodszego z kościołów, o lepiej zachowanych fundamentach kamiennych, obejmował część nawową starszej świątyni. Zachowała się po niej absyda po stronie wsch. oraz przedsionek bądź wieża na zachodzie. Fundamenty starszego kościoła w dolnych partiach ułożono na zaprawie glinianej, w górnych zaś na zaprawie wapiennej. Mury nadziemne zostały wykonane z kostek granitowych i obrobionych kamieni morenowych łączonych wapnem. Przyjmuje się, że starszy, jednonawowy kościół kamienny z absydą i prostokątną przybudówką od zach. miał 19 m długości i 10 m szerokości. Młodszy kościół był krótszy i posiadał emporę, co może wskazywać na przeznaczenie go dla lokalnego władcy i pełnienie funkcji kościoła grodowego. Odległość absydy od wału grodu wynosiła ok. 18 m. Powstał on prawdopodobnie w 2. poł. XII w. po zniszczeniach poczynionych w trakcie najazdu Fryderyka I Barbarossy w 1157 roku. W pocz. XIII w. na tym miejscu rozpoczęto wznoszenie ceglanej kolegiaty. Inwestycja ta, w formie bazyliki, związana jest z księciem Konradem II Głogowskim.

Zabytek dostępny dla zwiedzających. W latach 1997-1999 wybudowano kryptę dla ochrony i prezentacji pozostałości najstarszych kamiennych kościołów na Ostrowie Tumskim. Można w niej podziwiać zachowane fragmenty czworobocznej budowli dostawionej od zach. do starszego kościoła oraz relikty absyd.

oprac. Radosław Solski, 29-11-2015 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_02_AR.24059, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_AR.2961670