Na stanowisku przebadano obszar prawie 2 hektarów, zarejestrowano i wyeksplorowano ok. 1650 grobów z epoki brązu. Cmentarzysko użytkowane było przez ludność tzw. kultury przedłużyckiej (mogiłowej) oraz przede wszystkim przez ludność tzw. kultury łużyckiej (pola popielnicowe). Jest to największe z przebadanych cmentarzysk należących do górnośląsko-małopolskiej grupy kultury łużyckiej. Unikatowe w skali Śląska stanowisko archeologiczne jest bezcennym źródłem do poznania najstarszych dziejów naszych ziem. Trzeba podkreślić, że na stanowisku przeprowadzono 45 sezonów wykopaliskowych (w latach 1961 – 2006). Zabytek jest więc w bardzo dużym zakresie przebadany archeologicznie, a badania dostarczyły ogromną ilość źródeł i zabytków ruchomych.

Historia

Pradziejowa nekropola w Zbrojewsku (stanowisko 3, AZP 83-45/59), funkcjonowała od schyłku II okresu epoki brązu (kultura przedłużycka) do końca V okresu epoki brązu (kultura łużycka). Tak więc, upraszczając cmentarzysko było użytkowane przez kilkaset lat, od ok. 1600 r. p.n.e. do ok. 750 r. p.n.e. Najwięcej jest grobów ludności kultury łużyckiej z późnej epoki brązu (900-750 r. p.n.e.), z dwiema wielkimi prowincjami cmentarzyska z tego czasu. Warto zaznaczyć, że jak dotąd na stanowisku nie stwierdzono grobów, które bez wątpliwości można datować na wczesną epokę żelaza.

Opis

Stanowisko położone jest na zachód od wsi Danków, w lesie, nad doliną rzeki Liswarty. Nekropola jest/była birytualnym cmentarzyskiem podgrupy częstochowsko-gliwickiej, grupy górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej. Na stanowisku przeprowadzono 45 sezonów wykopaliskowych (poza ostatnim wszystkie pod kierownictwem Profesora Marka Gedla), pierwszy odbył się w 1961 r., a ostatni w 2006 r. Przebadano wykopaliskowo niecałe 2 hektary (ok. 185,5 ara) stanowiska i zarejestrowano około 1650 pradziejowych grobów.

Na cmentarzysku dominowały pochówki ludności kultury łużyckiej, która uogólniając funkcjonowała tu od środkowej epoki brązu, aż do późnej epoki brązu (od III do V okresu). Kultura ta należała do kręgu kultur pól popielnicowych, który rozprzestrzenił się na znacznym obszarze Europy.

Szacuje się, że na obszarze dzisiejszych ziem polskich odkryto ponad 2800 cmentarzysk kultury łużyckiej. Wiele z nich bezpowrotnie uległo zniszczeniu, a jedynie nieliczne zostały przebadane wykopaliskowo przez archeologów. Generalizując cmentarzyska kultury łużyckiej charakteryzują się długotrwałym, kilkusetletnim użytkowaniem, setkami, a nawet tysiącami grobów oraz tym, że są rozległe obszarowo. Groby ludności tej kultury były z reguły płaskie, a pochówki ciałopalne i popielnicowe, tzn. spalone szczątki zmarłych składano w glinianych naczyniach – uranach, którym bardzo często towarzyszyły dodatkowe naczynia zawierające dary grobowe. Trzeba zatem podkreślić, że na omawianym stanowisku odkryto również groby szkieletowe, a więc użytkująca go ludność stosowała obrządek birytualny. Cmentarzysko zlokalizowane w miejscowości Zbrojewsko zapewne pełniło ważną funkcję integrując pradziejową, lokalną społeczność kultury łużyckiej.

Stanowisko jest dostępne przez cały rok.

Opr. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 12.06.2019 r.