Historia

Istnieje wiele naukowych teorii dotyczących chronologii i pochodzenia „Niedźwiedzia”. Fritz Geschwendt uważał, że twórcami tego dzieła kamieniarskiego mogą być Celtowie. „Niedźwiedź” miał być wyobrażeniem celtyckiego bóstwa żeńskiego. Teorię o celtyckim pochodzeniu rzeźby rozwinęła w okresie powojennym Janina Rosen-Przeworska, przy czym według niej ślężańska rzeźba przedstawia dzika. Zarówno niedźwiedź jak i dzik uosabiały u Celtów boginie: Atrio i Arduinę. Istniała również, budząca wiele kontrowersji, koncepcja o germańskim pochodzeniu rzeźb, które mieliby stworzyć Silingowie (jedno z plemion wandalskich) w swoim ośrodku kultowym na Ślęży. Helena Cehak-Hołubowiczowa łączyła rzeźbę z ludnością kultury łużyckiej z końca epoki brązu i początku epoki żelaza. Sugerowała również związki „Niedźwiedzia” z kulturą starożytnej Grecją, której wpływy różnymi drogami miałyby docierać u schyłku epoki brązu i później m.in. na tereny Dolnego Śląska. Niedźwiedzica była w Grecji czczona jako atrybut bogini Artemidy. Bogusław Gediga dopatrywał się przejawów kultu solarnego w znakach ukośnego krzyża i lunarnego wespół z kultem płodności w postaci niedźwiedzicy. Za najbardziej prawdopodobną przyjmuje się koncepcję, według której rzeźba powstała u schyłku epoki brązu lub we wczesnej epoce żelaza a jej twórcami byli przedstawiciele ludności kultury łużyckiej. Znaki ukośnego krzyża nie mają formalnego związku z rzeźbą. Zostały na niej wyryte w okresie średniowiecza w celu wyznaczenia granic własności i później.

Opis

„Niedźwiedź” znajduje się obecnie obok kościoła, na szczycie Ślęży.

Rzeźba została wykonana z granitu ślężańskiego. Ma 1,47 m długości, 1 m wysokości, od 0,47 m do 0,57 m szerokości. Na jej boku widoczny jest nieco zatarty ukośny krzyż. Na piersi „Niedźwiedzia” znajduje się kolejny ukośny krzyż, który jego odkrywcy Helena i Włodzimierz Hołubowiczowie uznali za współczesny rzeźbie. Wacław Korta uważa, że ów znak powstał na rzeźbie już po jej znalezieniu przez Moritza Sadebecka.

Rzeźba została odkryta w 1854 r. w lesie, powyżej wsi Strzegomiany, przy tzw. Drodze Dzikiej Świni, wiodącej ze Strzegomian na szczyt Ślęży. W 1903 roku „Niedźwiedzia” przetransportowano na szczyt Ślęzy, w 1908 umieszczono przed wejściem do schroniska a po 1960 obok kościoła, na prawo od schodów prowadzących do świątyni.

Zabytek dostępny, oznakowany kamienną tablicą. Na szczycie Ślęży krzyżuje się wiele szlaków turystycznych.

oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 3-03-2016 r.