Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 1 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 1


grodzisko średniowiecze wczesne Gorzyczki

Adres
Gorzyczki

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. wodzisławski, gm. Gorzyce

Gródek stożkowaty z XIV-XVI w., znajdujący się w miejscowości Gorzyczki st.1 (AZP 105-42/1), jest bezcennym stanowiskiem archeologicznym, o dużej wartości zabytkowej i naukowej.

Obiekt jest źródłem do poznania późnośredniowiecznych i wczesno nowożytnych założeń rezydencjonalno-obronnych. Zabytek posiada utrwaloną w krajobrazie, czytelną formę terenową i jest jednym z nielicznych tego rodzaju na Górnym Śląsku. Na stanowisku odkryto również ślady działalności człowieka z epoki kamienia (mezolitu?) oraz zabytki ruchome (głównie ceramikę) z końca epoki brązu i z wczesnej epoki żelaza, a ponadto kilka fragmentów ceramiki z okresu wpływów rzymskich.

Historia

Gródek stożkowaty w Gorzyczkach st. 1 (AZP 105-42/1) datowany jest na późne średniowiecze i wczesną nowożytność. W Polsce tzw. gródki stożkowate (drewniano-ziemne zamki) były z reguły wznoszone w XIII-XV w. Założenia tego rodzaju rozpowszechniły się w 2. poł. XIII w., zapewne najwięcej z nich wzniesiono w wieku XIV, w XV stuleciu pomału zaczynały wychodzić z użycia, a okres ich funkcjonowania zamyka się na początku XVI w. – choć pojedyncze siedziby przetrwały aż do XVIII w. Według Leszka Kajzera wieżowe dwory były elementem symboliki stanu rycerskiego i powstały oraz kształtowały się wraz z innymi jego wyznacznikami. Kastellolodzy szacują, że małych gródków rycerskich, „obronnych dworów”, „drewnianych zameczków” było na terenie dzisiejszej Polski ok. dziesięć razy więcej niż murowanych, dużych założeń zamkowych. W XIV w. były to już obiekty bardzo popularne i licznie występujące w krajobrazie kulturowym polskiego średniowiecza.

Na stanowisku prowadzono badania archeologiczne. W latach 1969-1971, 1973 pod kierownictwem W. Galasińskiej-Hrebendowej, a w roku 1976 pod kierownictwem W. Pierzyny. Założono 10 wykopów sondażowych, których łączna powierzchnia wyniosła 154,25 m². Znaleziono kilka tysięcy późnośredniowiecznych zabytków ruchomych. Według literatury przedmiotu na stanowisku odkryto również osadę kultury łużyckiej z epoki brązu

Opis

Zabytek znajduje się w południowo zachodniej części wsi, przy ul. Wiejskiej. Gródek wzniesiono na cyplu terasy nadzalewowej rzeki Olzy, ok. 350 m na północ od niej. Obiekt położony jest na obszarze niewielkiego zagajnika, przylegającego do dawnego zespołu pałacowego, w czasach PRL przekształconego w PGR.

Kopiec gródka jest kolisty w planie, ma wysokość ok. 7 m i średnicę ok. 45 m. Kopiec jest otoczony wyraźnie widoczną fosą, która od strony zachodniej oddziela go od reszty cypla.

Przedmiotowy zabytek jest klasycznym przykładem zachowanych reliktów późnośredniowiecznego i wczesnonowożytnego, niedużego, drewniano-ziemnego założenia o funkcji rezydencjonalno-obronnej, będącego najprawdopodobniej siedzibą rycerską.

Dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzanym w całym kraju, posiadamy wiedzę na temat tego jak wyglądały i jak budowano średniowieczne, drewniano-ziemne, siedziby obronne, które ze względu na ich nieduże rozmiary określa się też jako gródki lub dwory rycerskie, a nawet jako „drewniane zameczki”. Na lokalizację gródków preferowano miejsca o stałym dostępie do wody i z natury obronne. Gródki lokowano najczęściej na obszarach podmokłych, łąkowo-bagiennych w bezpośrednim sąsiedztwie niedużych cieków rzecznych, co zapewniało dostęp do wody i ograniczało dojście do obiektu, a przez to zwiększało jego obronność. Niektóre gródki wznoszono na niewysokich wzgórzach-pagórkach dominujących nad okolicą lub na wyniesionych cyplach teras nadrzecznych. Zdaniem Józefa Kaźmierczyka lokalizacja poszczególnych gródków stożkowatych na Śląsku w dużym stopniu związana jest z przebiegiem granic poszczególnych księstw.

Generalizując, „klasyczny” tzw. gródek rycerski był relatywnie niedużą, skromną siedzibą i de facto był bardzo prostym założeniem obronnym. Posiadał solidną drewnianą wieżę rezydencjonalno-obronną, wybudowaną w technice zrębowej, a posadowioną na sztucznie usypanym kopcu-nasypie. Kopiec ziemny z wieżą otoczony był szeroką fosą, którą wydrążano w trakcie wznoszenia nasypu. Usypanie kopca z jednej strony, czyniło założenie bardziej niedostępnym i w związku z tym zwiększało jego obronność, a z drugiej strony, niejednokrotnie było konieczne i służyło odizolowaniu siedziby-dworu od podmokłego podłoża. Wysokość zachowanych kopców wynosi zazwyczaj jedynie kilka metrów, ich podstawy są w planie najczęściej w przybliżeniu koliste lub lekko owalne, znacznie rzadziej czworoboczne, a ich średnice z reguły mieszczą się w przedziale 20-50 m. W przypadku gródków budowanych na pagórkach i cyplach oszczędzano nakładu pracy, ponieważ sztuczny nasyp nie musiał być już wysoki, a fosa niekoniecznie musiała otaczać obiekt – wystarczyło jedynie odciąć go tą przeszkodą od pozostałej części cypla. Gródek w Gorzyczkach może posłużyć za dobry przykład takiego rozwiązania. Uważa się, że wieża, wraz z ewentualnymi towarzyszącymi jej niewielkimi budynkami, otoczona była drewnianą palisadą lub solidnym płotem, a sam kopiec wzmacniano np. palami lub faszynowaniem, tak by był jak najbardziej stabilny i odporny na osuwanie się. Gródek tego rodzaju z pewnością posiadał też drewniany most przerzucony nad szeroką fosą. Odkryto również relikty założeń, które pierwotnie były bardziej rozbudowane i nieco większe, np. składały się z dwóch kopców, lub posiadały dodatkowy wał (oryginalnie zapewne drewniano-ziemny) i drugą okalającą całość fosę.

Obiekt dostępny przez cały rok, ale jest mocno zapuszczony.

Opr. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 20.06.2019 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_24_AR.33573, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_AR.497951