Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 14 - Zabytek.pl

Adres
Zabrze

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Zabrze, gm. Zabrze

Gródek stożkowaty z XIII-XV w., znajdujący się w dzielnicy Zabrza - Mikulczycach (stanowisko 14, AZP 96-45/26) jest bezcennym stanowiskiem archeologicznym, o dużej wartości zabytkowej i naukowej.

Obiekt jest źródłem do poznania późnośredniowiecznych rycerskich założeń rezydencjonalno-obronnych. „Zamczysko” posiada utrwaloną w krajobrazie, czytelną formę terenową i jest jednym z nielicznych zabytków tego rodzaju na Górnym Śląsku. Na stanowisku odkryto również ślady bytności człowieka z epoki kamienia - ze schyłkowego paleolitu i mezolitu.

Usytuowanie i opis

Zabytek znajduje się w północnej dzielnicy Zabrza – Mikulczycach. Usytułowany jest na cyplu terasy nadzalewowej, w widłach potoku Mikulczyckiego i Żernickiego (Rokitnicy). Obiekt położony jest na obszarze niewielkiego zagajnika, przylegającego do dawnego PGRu, a od zachodu i południa sąsiaduje z łąkami.

Centralny kopiec gródka jest kolisty w planie, ma średnicę ok. 37 m i powierzchnię ok. 12 arów. Fosa znajduje się wyłącznie od strony wschodniej obiektu i oddziela go od reszty cypla.

Przedmiotowy zabytek jest klasycznym przykładem zachowanych reliktów późnośredniowiecznego, niedużego, drewniano-ziemnego założenia o funkcji rezydencjonalno-obronnej, będącego najprawdopodobniej siedzibą rycerską.

Historia

Gródek stożkowaty w Zabrzu - Mikulczycach (stanowisko 14, AZP 96-45/26) jest datowany na późne średniowiecze, na XIII-XV w. Genezę niedużych założeń obronnych, wznoszonych na sztucznie usypanych kopcach, lub naturalnych wzniesieniach i otaczanych fosą, wiąże się z Normanami i Europą Zachodnią, gdzie tego typu obiekty rozpowszechniły się już w poł. IX w., a jak uważają niektórzy najstarsze mogą pochodzić nawet z VIII w. We Francji tego rodzaju gródki na kopcu określa się jako motte, natomiast w Niemczech używa się terminu Wasserburge.

W Polsce tzw. gródki stożkowate datowane są z reguły na XIII-XV w. Założenia tego rodzaju rozpowszechniły się w 2. poł. XIII w., zapewne najwięcej z nich wzniesiono w wieku XIV, w XV stuleciu pomału zaczynały wychodzić z użycia, a okres ich funkcjonowania zamyka się na początku XVI w. – choć pojedyncze siedziby przetrwały aż do XVIII w. Według Leszka Kajzera wieżowe dwory były elementem symboliki stanu rycerskiego i powstały oraz kształtowały się wraz z innymi jego wyznacznikami. Kastellolodzy szacują, że małych gródków rycerskich, „obronnych dworów”, „drewnianych zameczków” było na terenie dzisiejszej Polski ok. dziesięć razy więcej niż murowanych, dużych założeń zamkowych. W XIV w. były to już obiekty bardzo popularne i licznie występujące w krajobrazie kulturowym polskiego średniowiecza.

Stanowisko było badane wykopaliskowo, w latach 1970-1972, przez Wernera Pierzynę oraz Bolesława Gintera i Krzysztofa Sobczyka. Prace finansowało Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego i Towarzystwo Miłośników Zabrza. Badania archeologiczne potwierdziły datowanie gródka na XIII – XV w., a ponadto archeolodzy odkryli schyłkowopaleolityczną pracownię krzemieniarską (cyklu mazowszańskiego) oraz pojedyncze krzemienne wyroby pochodzące z mezolitu, a łączone z kulturą komarnicką.

Stan i wyniki badań

Dzięki badaniom archeologicznym przeprowadzanym w całym kraju, posiadamy wiedzę na temat tego jak wyglądały i jak budowano średniowieczne, drewniano-ziemne, obronne siedziby, które ze względu na ich nieduże rozmiary określa się też jako gródki lub dwory rycerskie, a nawet jako „drewniane zameczki”. Na lokalizację gródków preferowano miejsca o stałym dostępie do wody i z natury obronne. Gródki lokowano najczęściej na obszarach podmokłych, łąkowo-bagiennych w bezpośrednim sąsiedztwie niedużych cieków rzecznych, co zapewniało dostęp do wody i ograniczało dojście do obiektu, a przez to zwiększało jego obronność. Niektóre gródki wznoszono na niewysokich wzgórzach-pagórkach dominujących nad okolicą lub na wyniesionych cyplach teras nadrzecznych. Zdaniem Józefa Kaźmierczyka lokalizacja poszczególnych gródków stożkowatych na Śląsku w dużym stopniu związana jest z przebiegiem granic poszczególnych księstw.

Generalizując, „klasyczny” tzw. gródek rycerski był relatywnie niedużą, skromną siedzibą i de facto był bardzo prostym założeniem obronnym. Posiadał solidną drewnianą wieżę rezydencjonalno-obronną, wybudowaną w technice zrębowej, a posadowioną na sztucznie usypanym kopcu-nasypie. Kopiec ziemny z wieżą otoczony był szeroką fosą, którą wydrążano w trakcie wznoszenia nasypu. Usypanie kopca z jednej strony, czyniło założenie bardziej niedostępnym i w związku z tym zwiększało jego obronność, a z drugiej strony, niejednokrotnie było konieczne i służyło odizolowaniu siedziby-dworu od podmokłego podłoża. Wysokość zachowanych kopców wynosi zazwyczaj jedynie kilka metrów, ich podstawy są w planie najczęściej w przybliżeniu koliste lub lekko owalne, znacznie rzadziej czworoboczne, a ich średnice z reguły mieszczą się w przedziale 20-50 m. W przypadku gródków budowanych na pagórkach i cyplach oszczędzano nakładu pracy, ponieważ sztuczny nasyp nie musiał być już wysoki, a fosa niekoniecznie musiała otaczać obiekt – wystarczyło jedynie odciąć go tą przeszkodą od pozostałej części cypla. Gródek w Zabrzu – Mikulczycach może posłużyć za dobry przykład takiego rozwiązania. Uważa się, że wieża, wraz z ewentualnymi towarzyszącymi jej niewielkimi budynkami, otoczona była drewnianą palisadą lub solidnym płotem, a sam kopiec wzmacniano np. palami lub faszynowaniem, tak by był jak najbardziej stabilny i odporny na osuwanie się. Gródek tego rodzaju z pewnością posiadał też drewniany most przerzucony nad szeroką fosą. Odkryto również relikty założeń, które pierwotnie były bardziej rozbudowane i nieco większe, np. składały się z dwóch kopców, lub posiadały dodatkowy wał (oryginalnie zapewne drewniano-ziemny) i drugą okalającą całość fosę.

Obiekt dostępny przez cały rok.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 24.04.2018 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_24_AR.33760, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_AR.444427