Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 2 - Zabytek.pl

Adres
Buk

Lokalizacja
woj. zachodniopomorskie, pow. goleniowski, gm. Przybiernów

Dwór obronny w Buku, to cenny przykład nowożytnego budownictwa obronnego.Jest to obiekt o dużej wartości poznawczej i edukacyjnej, ponieważ zachował swój pierwotny kształt, co umożliwia rozpoznanie cech charakterystycznych dla tej formy osadniczej.

Historia

Z XIV w. pochodzi informacja, dotycząca miejscowości Buk, który wymienia się jako główną siedzibę rodziny von Flemming. Ród ten wywodził się z Flandrii i należał do tzw. „szlachty zamkowej”. Na terenie ówczesnego Księstwa Zachodniopomorskiego tylko osiem rodzin szlacheckich posiadało ten przywilej. Nadanie to, prócz pozwolenia na budowę i posiadanie zamków, dawało pewne uprawnienia sądownicze. Stawiało to Flemmingów w uprzywilejowanej pozycji względem innych rodów szlacheckich. O dużym znaczeniu miejscowości Buk, dla członków tego rodu, może świadczyć używanie przez nich tytułu „pan na Buku”. Dotyczyło to również osób, do których posiadłość formalnie nie należała. W pewnym momencie nastąpił podział posiadłości między trzy linie rodowe Flemmingów. Nie jest znana dokładna data opuszczenia zamku w Buku, który zamieszkiwano od XIV wieku. Wiadomo jednak, że w XVI w. każda z odgałęzień rodowych mieszkała już oddzielnie. Teren obejmujący dwór obronny został zasiedlony w okresie nowożytnym. Obiekt ten był po raz pierwszy wzmiankowany w XVI w., w dokumentach z 1586 roku. Widnieje w nich informacja o „nowym, jeszcze nie wybudowanym domu”. Istnieje także inna wzmianka, pochodząca z 1587 roku, która dotyczy „starego zamku”. Można przypuszczać, że w tym czasie zamek był nadal zamieszkany, jednakże część rodziny Flemmingów, a dokładnie linia mierzęcińska, przeprowadziła się do nowej siedziby. W 1716 r. posiadłość została sprzedana Kasprowi Flemmingowi, właścicielowi pałacu w Buku, który pochodził z linii świerzańskiej. Dwór był w jego posiadaniu do 1750 roku. W 1751 r. budynek mieszkalny znajdujący się w obrębie stanowiska już nie istniał, a po 1770 r. rozebrano również pozostałe budynki gospodarcze.

Zamek jak też trzy bukowskie posiadłości, będące własnością poszczególnych odgałęzień genealogicznych rodu Flemingów zostały zaznaczone na mapie pochodzącej z inwentarza Bronischa – Ohlego z 1939 roku.

Usytuowanie

Obiekt znajduje się na północno - zachodnim krańcu miejscowości Buk, w zachodniej części dawnego parku dworskiego. Stanowisko porośnięte jest lasem bukowym, który leży w północno – pomorskim pasie moreny dennej.

Opis

Założenie dworu w Buku, o powierzchni ok. 10000 m2, jest obiektem typu obronnego. Nie jest wiadome, jak dokładnie wyglądało. Jednakże, na podstawie badań archeologicznych, pozostałości umocnień ziemnych oraz reliktów murów, można w przybliżeniu określić jego wygląd. Był to obiekt jednoczłonowy, założony na planie czworokąta, który otaczały wały i fosy. W jego centralnej części znajdował się budynek mieszkalny, który był prawdopodobnie skromnym domem częściowo murowanym, częściowo ryglowym. Jego pozostałości nadal są widoczne na powierzchni stanowiska. W rzucie poziomym kształtem przypomina literę „L”. Dwuczęściowy, mieszkalny budynek składał się z dwóch pomieszczeń o wymiarach 22,5 x 10,9 oraz 10,8 x 8,3 metra. Oba pomieszczenia są jednoczasowe, o czym świadczy tzw. powiązanie murów. Ich dolna partia została wykonana głównie z kamienia i gdzieniegdzie osadzonej cegły, połączonych zaprawą wapienną. Możliwe, że był to budynek podpiwniczony. Prócz domu mieszkalnego, na terenie założenia obronnego znajdował się browar, obora, mała i duża stodoła oraz owczarnia. Ponieważ stanowisko porasta las oraz liczne krzewy, ich pozostałości nie są widoczne w terenie. Cały obiekt otacza pasmo dobrze zachowanych wałów. Posiadają one strome stoki, których wysokość dochodzi do trzech metrów, licząc od dna fosy. Najlepiej zachowana jest południowa część obwarowań, zaś północna jest wyraźnie wypłycona. Na powierzchni nasypów ziemnych widnieją pozostałości płaszcza kamiennego. W południowo - wschodnim narożniku obwałowań istnieje dwumetrowa przerwa. Prawdopodobnie jest to przejazd bramny. Ponadto, na północy stanowiska znajduje się półtorametrowej wysokości zewnętrzne pasmo wału, o długości dochodzącej do 30 metrów. Dodatkowo całość obiektu okala fosa, której głębokość miejscowo dochodzi do dwóch, zaś szerokość do pięciu metrów.

Stan i wyniki badań

Dworem obronnym w Buku interesowano się już na pocz. XX wieku. Do 1939 r. przeprowadzono na stanowisku liczne badania powierzchniowe. Kolejne tego typu prace badawcze odbyły się w 1954 r., kiedy to Władysław Filipowiak dokonał oględzin stanowiska oraz ustalił jego chronologię na XIV – XV wiek. W marcu oraz kwietniu 1989 r. zespół badaczy z Pracowni Archeologiczno – Konserwatorskiej Przedsiębiorstwa Państwowego Pracowni Konserwacji Zabytków Oddział Szczecin pod kierunkiem dr Eugeniusza Cnotliwego przeprowadził badania powierzchniowe, wiertnicze oraz sondażowe. W trakcie prac badawczych wykonano 62 otwory wiertnicze, wzdłuż dwóch przecinających się osi oraz trzy wykopy sondażowe. Jeden wykop założono po zewnętrznej stronie domu mieszkalnego, tuż przy jego zachodniej ścianie. Drugi wykonano wewnątrz budynku, zaś trzeci przy podstawie południowego wału. W odkrytych nawarstwieniach znaleziono pojedyncze fragmenty ceramiki. Ponadto, w wykopie pierwszym i drugim, odkryto fragmenty szybek okiennych, dachówek, cegły oraz kości zwierzęce. Określono wówczas grubość murów dworu, która dochodziła do 1,35 metra. Ustalono również, że wyższa partia murów zbudowana była głównie z cegły, zaś wnętrze ścian było bielone wapnem. Świadczą o tym pozostałości pobiały widoczne na cegłach. Na podstawie występowania dużej ilości ciemnożółtej gliny w nawarstwieniach wywnioskowano, że wyższe partie budynku wzniesiono w konstrukcji szachulcowej. Zaś pozostałości dachówek ceramicznych wskazują na wykończenie dachu budynku. Podczas prac badawczych sporządzono dokumentację opisową, fotograficzną i rysunkową, w tym plan warstwicowy grodziska oraz plan nawarstwień stanowiska, powstały na podstawie odwiertów sondażowych. Zinwentaryzowano także relikty dworu. Badania te pozwoliły na bardziej precyzyjną ocenę zasięgu oraz chronologii stanowiska, którego początki funkcjonowania określono na XIV wiek. 14 października 1990 r. obszar grodziska został przebadany przez Antoniego Porzezińskiego w ramach badań powierzchniowych Archeologicznego Zdjęcia Polski. Na ich podstawie oraz badań weryfikacyjnych PA-K PP PKZ w Szczecinie wydzielono jedną fazę funkcjonowania obiektu. Stanowisko uznano za grodzisko, zaś jego datowanie określono na XIV - XV wiek.

Stanowisko jest dostępne dla zwiedzających.

Oprac. Marta Żukowska-Bosy, OT NID w Szczecinie, 12-03-2018 r.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_32_AR.38907, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_AR.341379