Dzięki swemu usytuowaniu na wzniesieniu, widoczna z różnych stron, stanowi ważny akcent w panoramie miasta.

Historia obiektu

Wieża wzniesiona została w 1895 r., w południowej części miasta, na wzgórzu zwanym Schützenberg. Powstała za rządów burmistrza Cedyni Ernsta Eduarda Melchera, jako pomnik dla uczczenia poległych podczas wojen Prus z Danią w 1864 r., Austrią w 1866 r., i Francją w latach 1870-1871. Z inicjatywą budowy takiego pomnika wystąpił kilka lat wcześniej miejscowy Związek Bojowników (Kriegerverein). Początkowo planowano ustawienie monumentu na rynku, ale po odrzuceniu tego projektu - przez specjalnie powołaną komisję – rozważano możliwość budowy wielkiego pomnika poza miastem, nad Megielicą. Ten z kolei projekt zarzucono ze względu na ogromne koszty związane z pracami ziemnymi i przekryciem koryta rzeki. Realizacji doczekał się natomiast projekt budowy wieży widokowej i umieszczenia na niej tablic z nazwiskami poległych. Koszt wzniesienia tej budowli obliczono na 5000 marek. Uroczyste poświęcenie miało się odbyć 7 lipca 1895 r. przy udziale weteranów wojennych. Nie doszło jednak do skutku ze względu na tragiczny wypadek, który zdarzył się rankiem, w dniu uroczystości. Dziewięcioletni chłopiec zginął wówczas od wystrzału moździerza (zapewne jednego z czterech, które przechowywane były do lat 50. XX w. na strychu szkoły). W rezultacie odbyło się jedynie przekazanie wieży użytkownikom, tj. miastu. W późniejszych latach w rocznicę bitwy pod Sedanem 2 września pod wieżą gromadzili się mieszkańcy Cedyni, aby uczcić pamięć poległych.

Ceglaną budowlę o wysokości 14 wzniosła firma, której właścicielem był cedyński mistrz budowlany Krüger.  Mieszkańców Cedyni poległych w wojnach prowadzonych przez Prusy upamiętniły trzy granitowe tablice umieszczone na ścianach budowli (w późniejszym czasie dodano żeliwną tablicę upamiętniającą żołnierza Kuhna poległego w 1903 r. w wojnie z Chinami).

W czasie walk w lutym 1945 r. wieża, służąca Armii Czerwonej jako punkt obserwacyjny, uległa uszkodzeniu – zniszczona została m.in. galeryjka na szczycie. Po wojnie, do 1956 r. wieża użytkowana była przez Wojska Ochrony Pogranicza – usunięto wtedy tablice pamiątkowe. Po 1956 r. została odremontowana i udostępniona do zwiedzania. W latach 80. odnowiono wnętrze. W latach 2019-2021 została poddana gruntownej renowacji i powtórnie otwarta dla zwiedzających 28 kwietnia 2021 r.

Opis obiektu

Wieża widokowa położona jest na południe od centrum miasteczka, na wysuniętym w kierunku pn.-zach. wzniesieniu, noszącym niegdyś nazwę Schützenberg i stanowiącym część wysokiej krawędzi pradoliny Odry. Wzniesienie to od strony północnej, zachodniej i południowej opada stromym stokiem ku pradolinie i przechodzącej wzdłuż niej ulicy Kościuszki, zaś od strony południowo-wschodniej znajduje swą kontynuację we wzgórzach otaczających miasto. Dojście do wieży prowadzi od ulicy Cmentarnej, biegnącej od ulicy Kościuszki w kierunku pn.-wsch., koło dawnego cmentarza żydowskiego, w stronę cmentarza komunalnego. Od ulicy Cmentarnej, bezpośrednio do budowli, tj. w kierunku pn.-zach. prowadzi krótka alejka wybrukowana kostką granitową i obsadzona drzewami. Górujące nad miastem położenie wieży sprawia, iż jest ona z daleka widoczna i stanowi jeden z charakterystycznych akcentów krajobrazu Cedyni i jej okolic.

Wieża wzniesiona na rzucie koła, usytuowana na tarasie o kształcie kwadratu, z przyporami w narożnikach, pókolistymi występami pośrodku trzech boków i schodami od frontu. Wejście usytuowane od strony tylnej.

Bryła budowli złożona z horyzontalnej konstrukcji tarasu oraz ze smukłego, walcowatego trzonu.

Mury oporowe tarasu wzniesione z ciosów granitowych, jego balustrada oraz sama wieża – z cegły klinkierowej, nietynkowanej, układanej w wątku główkowym. Lico elewacji wykonane z cegły żółtej, detal – balustrady, gzymsy itd. – z cegły czerwonej.

Kamienny mur oporowy tarasu opięty w narożach zwężającymi się ku górze przyporami oraz rozczłonkowany z trzech stron półkolistymi występami. Od frontu, na osi wieży usytuowane szerokie granitowe schody, prowadzące na taras. Schody i taras ogrodzone ceglaną balustradą, upodobnioną do blanek muru obronnego, a przy schodach podzieloną na pięć dużych stopni. Naroża tarasu zaakcentowane ceglanymi słupkami, zwieńczonymi metalowymi sterczynami. Trzon wieży podzielony na wysokości ok. 1/3 pozornym krenelażem, występującym nieco poza lico muru, ale pozbawionym ganku. Całość zwieńczona balustradą, mającą - podobnie jak balustrada dolnego tarasu - formę zamkniętego od góry krenelażu, nieznacznie tylko wysuniętego poza lico elewacji. Górna część trzonu, tuż pod zwieńczeniem, oddzielona nieznacznym uskokiem.

W dolnej kondygnacji trzonu na wprost, nad schodami wiodącymi na taras na miejscu dawnej tablicy pamiątkowej widoczna nowa tablica z ciemnego granitu z napisem: „WIEŻĘ WZNIESIONO W 1895 ROKU/ JAKO POMNIK POŚWIĘCONY POLEGŁYM/ MIESZKAŃCOM CEDYNI W WOJNACH:/ PRUS Z DANIĄ W 1864 ROKU,/ PRUS Z AUSTRIĄ W 1866 ROKU ORAZ/  PRUS Z  FRANCJĄ W LATACH 1870-1871.”   Tablica ujęta ceglanym obramieniem z uformowanym z cegły zwieńczeniem, na którym umieszczono zrekonstruowaną rzeźbę orła z rozłożonymi skrzydłami. Druga granitowa tablica z herbem Cedyni umieszczona została podczas ostatniego remontu na tylnej stronie budowli, nad prowadzącym do jej wnętrza wejściem. Również ona ujęta jest w ceglane obramienie. Od strony północnej i południowej widoczne są dwa otynkowane pola po innych nie istniejących dziś tablicach. Wnętrze budowli w całości wypełnione przez kręcone schody, oparte na stalowym, okrągłym rdzeniu. Konstrukcja schodów żelazna, z drewnianymi stopniami.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Obiekt dostępny w godzinach otwarcia.

Autor noty: Opr. Maciej Słomiński OT NID Szczecin, 11.10.2023 r.