Wraz z neogotycką kaplicą dwuwyznaniową (rzym.- kat. i ewangelicko-augsburska) z 1895 r. i z parkiem z k. XIX stanowi przykład dobrze zachowanego jednorodnie stylistycznego zakładu leczniczego, w którym zastosowano formy i motywy historyzmu charakterystycznego dla architektury epoki i regionu.

Historia

Szpital „Dziekanka”, obecnie Wojewódzki Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych im. A. Piotrowskiego w Gnieźnie powołany w 1889 r. na Sejmiku Krajowym w Poznaniu usytuowany został we wsi Dziekanka koło Gniezna, od której przyjął nazwę. Przeznaczony był dla 1000 pacjentów i należał do jednych z najnowocześniejszych szpitali dla psychicznie i nerwowo chorych w kraju. Zespół zabudowań składający się z 21 pawilonów szpitalnych i 29 budynków o różnym przeznaczeniu, powstał w latach 1890-1894 według projektu Brauna. Szpital z parkiem założonym w k. XIX w zajmował teren 25 hektarów. Do szpitala należało 100 hektarowe gospodarstwo przyszpitalne i 32 hektarowe gospodarstwo rolne w Modliszewie. W 1894 r. przyjęci zostali pierwsi chorzy. W 1895 r. na terenie szpitala ukończona została budowa kaplicy dwuwyznaniowej z dwoma ołtarzami dla katolików i ewangelików, obecnie kościół pw. bł. Michała Kozala. W latach 1914-18 część szpitala została przeznaczona na lazaret wojskowy. W 1919 pierwszym polskim dyrektorem został wybitny lekarz Aleksander Piotrowski, który doprowadził obiekt pod względem opieki nad chorymi do przodujących. Znacznie poprawił warunki socjalne chorych i udoskonalił metody lecznicze i rehabilitacyjne. W czasie II wojny światowej ówczesny dyrektor dr Wiktor Ratke przyjął obywatelstwo niemieckie, został członkiem NSDAP i dokonał zagłady 3586 chorych psychicznie pacjentów szpitala. W okresie powojennym w latach 60. XX w. przeprowadzono remonty i modernizację budynków, wymieniony został m. in. system ogrzewania oraz urządzenia sanitarne. W 1966 r. obok szpitala powstała nowoczesna przyszpitalna Szkoła Podstawowa dla dzieci z zaburzeniami osobowości. Obecny szpital ma 25 oddziałów w tym 8 oddziałów psychiatrycznych, dwa dla przewlekle chorych, oddziały: psychosomatyczny, psychiatryczny dla dzieci i młodzieży, detoksykacyjny dla uzależnionych od alkoholu, psychogeriatryczny, leczenia uzależnień, psychiatryczny rehabilitacyjny, dla chorych na gruźlicę, dwa oddziały dziennego pobytu oraz oddziały neurologiczne wewnętrzne i geriatryczne. W zespole szpitala znajduje się 13 obiektów wpisanych w 2001 r. do rejestru zabytków. Należą do nich: izba przyjęć, obecnie portiernia, główny gmach szpitalny (ob. budynek administracyjny), oddział żeński (bud. nr 4 i 5), willa dyrektora, willa lekarzy, budynek gospodarczy, oddział (bud. nr 10), oddział męski (bud. 15,16) oddział – bud. 19, prosektorium i domek ogrodnika. Budynki znajdują się na terenie parku szpitalnego.

Opis

Zespół szpitalny w Gnieźnie usytuowany przy ul. Poznańskiej 15 złożony z dużego kompleksu budynków i parku zajmuje powierzchnie 25.72 hektarów. Teren szpitalny ograniczony jest od strony pn. ulicą Poznańską, od wsch. ulicą Kostrzewskiego, od pd. drogą gruntową, d. ulicą Orzeszkowej, a od zach. gruntami rolnymi. Symetryczny układ kompozycyjny wyznacza główna oś założenia, biegnąca z północy na południe, ukształtowana przez centralnie usytuowane budynki, z dwoma równoległymi alejami lipowymi. Oś otwiera brama wjazdowa przy ulicy Poznańskiej, dalej biegnie przez duży owalny gazon znajdujący się przed wejściem do głównego gmachu szpitala, (nr 2, ob. bud. administracji), następnie prowadzi do budynku gospodarczego (nr 7) i do usytuowanego na zamknięciu założenia prosektorium (nr 12). W przestrzenni, kompozycję założenia podkreślają otoczone zielenią, regularne rozmieszczone pawilony szpitalne, usytuowane po obu stronach alei, połączone między sobą prostą siecią dróg. Wszystkie zabytkowe budynki szpitalne są murowane z cegły, z elewacjami nieotynkowanymi, z zaakcentowanymi detalami architektonicznymi w formie lizen, obramowań okiennych i drzwiowych oraz gzymsów wieńczących z kroksztynami i okapem. W większości budynków, od frontu na parterze umieszczone zostały duże drewniane tarasy, z zadaszeniem wspartym na ozdobnych profilowanych belkach. Architektura zespołu, wpisuje się w stylistykę historyzmu. Obiekty zachowały oryginalne rozplanowanie, park pierwotną kompozycję w większości z zachowanym 100-letnim drzewostanem. Niektóre budynki na skutek kolejnych remontów pozbawione są autentycznego wyposażenia.

Zabytek dostępny z zewnątrz. W jednym z pawilonów szpitalnych udostępniano do zwiedzania izbę historyczną, otwartą w 1994 r. na 100-lecie szpitala.

Oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 19-12-2017 r.