ochronka im. A. Żeromskiego - Zabytek.pl
ochronka im. A. Żeromskiego
Adres
Nałęczów, Stanisława Augusta Poniatowskiego 33
Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. puławski, gm. Nałęczów - miasto
Historia
Budynek Ochronki wzniesiono w latach 1906-07 na obszernej posesji przy ul. Poniatowskiego.
Obiekt zaprojektował w stylu zakopiańskim Jan Koszczyc-Witkiewicz. Pomysłodawcą, głównym inwestorem i opiekunem Ochronki był Stefan Żeromski, który chciał upamiętnić syna Adama oraz stworzyć miejsce dla dzieci rzemieślników i robotników rolnych. Przez lata czynił starania by zdobyć pieniądze na rzecz tej placówki (m. in. przeznaczył honorarium za swój utwór pt. „Dzieje grzechu”). Przez lata funkcjonowała dzięki m. in. Oktawii Żeromskiej, Henryce Witkiewiczowej, czy Felicji Sulkowskiej oraz Janowi Koszczyc-Witkiewiczowi. Od 1909 r. działała tu szkoła Towarzystwa Oświatowego „Światło” oraz biblioteka i czytelnia, stąd obiekt zwany był też „Domem Światła”. Zabytek często pojawiał się w utworach Żeromskiego np. w „Róży”. W 1910 r. Karol Młodzianowski wykonał fryz olejny na płótnie „Alegoria życia ludzkiego”, który wisi w głównej sali budynku (konserwacja 1947 i 1984). W 1913 r. wybudowano kamienne ogrodzenie zaprojektowane przez Koszczyc – Witkiewicz. W 1918 r. placówka otrzymała nazwę „Ochrona im. ś. p. Adama Żeromskiego”, a w 1920 r., zgodnie z wolą pisarza, stała się własnością społeczną. Budynek wyremontowano i uruchomiono przedszkole, które z krótkimi przerwami działało do 2001 (przeniesione ). Po II wojnie światowej obiekt kilkakrotnie remontowano (1948, 1964, 1976, 1978, 1979-80, 2009). Obecnie w budynku działa Muzeum Bolesława Prusa, które jest filią Oddziału Muzeum Literackiego w Nałęczowie
stanowiącego Oddział Muzeum Lubelskie w Lublinie.
Opis
Obiekt zlokalizowany na pn.- wsch. od centrum uzdrowiska. Położony na obszernej prostokątnej działce przy ul. Poniatowskiego. Usytuowany szczytem do ulicy, odgrodzonej potężnym murem.
Budynek murowany z kamienia wapiennego i cegły, kryty dachówką. Założony na planie prostokąta z kwadratowym wysuniętym podcieniem w narożu pn.- wsch., gdzie od pn. główne wejście, poprzedzone schodami, do pomieszczeń parteru (szatni i sal zajęć) oraz z prostokątnym zryzalitowanym aneksem w narożu pn.- ach., z wejściem od wsch. do pomieszczeń kuchenno – sanitarno-gospodarczych. Zasadniczo układ wnętrz dwudzielny, dwutraktowy, częściowo nieregularny.
Bryła urozmaicona, parterowa, podpiwniczona z użytkowym poddaszem, oszkarpowana. Nakryta stromym dachem półszczytowym z facjatami w połaciach, przechodzącym w dach półszczytowy (o kalenicy prostopadłej do niego) nad aneksem pn.-zach. oraz w dach trójpołaciowy nad wysuniętym podcieniem w narożu pn.-wsch. Jednospadowe daszki nad przeszklonymi facjatami, których ścianki boczne dekorowane promieniście nabijanymi listwami.
Elewacje nieotynkowane, z ceglanym detalem architektonicznym w formie narożników szkarp, czy listew obiegających całość budynku, nad cokołem oraz pod okapem podpartym ozdobnymi drewnianymi kroksztynami.
Charakterystyczne, dwukondygnacyjne szczyty przedzielone zostały daszkiem okapowym. W partii dolnej trzy jednakowe, półkoliście zamknięte otwory okienne w ceglano-kamiennych arkadach, a w partii górnej dwie pary (środkowe wyższe) wysmukłych blend w półokrągło zamkniętych obramieniach.
W podcieniu dach oparty na murowanych słupach, pomiędzy którymi betonowe łuki w formie dużych zastrzałów z zaznaczonymi klińcami.
Otwory okienne w większości prostokątne o zróżnicowanej wielkości. W cokole niewielkie półokrągłe okienka w ceglanych obramieniach podkreślonych formą łuków utworzonych z kamiennych klińców.
W elewacji pn. nad drzwiami wejściowymi wykuto w tynku słowa wieszcza
”Pomiędzy dzieci Boże próżno ten wniść pragnie kto się u drzwi tak nisko jak dzieci nie nagnie. Adam Mickiewicz”. W podcieniu zaś umieszczono tablicę z piaskowca z napisem: „Ochronka imienia ś. p. Adama Żeromskiego”. W szczycie wschodnim nad blendami prostokątna tablica z datą 1906, gałązką ostu i sygnaturą „Jan Koszczyc Witkiewicz”.
We wnętrzu znajduje się fryz „Alegoria życia ludzkiego”.
Zabytek dostępny w godzinach funkcjonowania Muzeum:
wtorek - niedziela 10:00 - 16:00 (w okresie od 01 września do 31 maja)
10:00 - 18:00 (w okresie od 01 czerwca do 31 sierpnia)
wtorek (wejście bezpłatne)
środa, czwartek, piątek – możliwość zwiedzania grupowego po uprzedniej rezerwacji telefonicznej pod numerami tel. 81 / 501 47 80 lub 81 / 501 45 52
opr. Anna Sikora-Terlecka, OT NID w Lublinie, 05-02-2018 r.
Rodzaj: budynek użyteczności publicznej
Styl architektoniczny: zakopiański
Materiał budowy:
betonowe
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.10781, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.359528