Historia

Położona blisko Wałbrzycha wieś Biały Kamień, wzmiankowana po raz pierwszy w 1305 r. była w 2 poł. XVI w. jedną z najbogatszych w okolicy miasta i należała do miejskiej parafii. Jej ludność utrzymywała się w XVI-XVIII w. m.in. z rzemiosła i tkactwa oraz z górnictwa węgla kamiennego. W 2 poł. XIX w. rozwinęło się ono na tyle silnie, że Biały Kamień przekształcił się w miejscowość górniczo-przemysłową. Znacznie wzrosła liczba ludności wsi, a to z kolei spowodowało konieczność utworzenia parafii, ewangelickiej i katolickiej, ta ostatnia została erygowana w 1894 roku. Kościół katolicki zbudowano w latach 1898-1899. Wzniesiono go zasadniczo w stylu neoromańskim, głównie z wykorzystaniem rozwiązań typowych dla architektury nadreńskiej (rozwiązanie części prezbiterialnej, silna gradacja elementów bryły, urozmaicenie jej licznymi, zróżnicowanymi wieżowymi klatkami schodowymi, zwieńczenie skrzyżowania kościoła wieżą). Poza tym z rozwiązań z architektury romańskiej zastosowano: artykulację w formie: lizen, biforiów, kostkowych głowic, łuków pełnych, fryzów i galeryjek arkadowych. Wyraźnie została zasugerowana dwufazowość kościoła, z jakby starszym prezbiterium (formy z XII w.) i z jakby nowszym korpusem nawowym (formy z 2 ćw. XIII w.) Wnętrze kościoła rozwiązano w odniesieniu do architektury skromniejszych kościołów romańskich z XII i z pocz. XIII w. Wykorzystano też elementy architektury nowożytnej (arkady z pilastrami na ścianach naw bocznych, gzymsy u podstawy archiwolt w skrzyżowaniu kościoła). W duchu neogotyku pozostawiono ceglane elewacje. Z klinkierowej zielonej cegły wykonano bazy i kapitele ślepych galeryjek arkadowych, arkadowe fryzy na elewacjach nawy i profilowania portali. Zgodnie z estetyką 4 ćw. XIX w. zaprojektowano filary i kolumny międzynawowe. Na początku XX w. co najmniej prezbiterium kościoła ozdobione było dekoracyjną polichromią (o wzorach dywanowych). Początkowo w oknach kościoła nie było witraży i wypełniała je armatura o prostym podziale geometrycznym. W 2 poł. XX w. i na pocz. XXI w. kościół remontowano, i najbardziej przekształcono wystrój jego wnętrza. W 1999 r. wykonane obecne witraże i żyrandole.

Opis

Orientowany kościół pw. Św. Jerzego I Matki Boskiej Różańcowej zbudowany został na planie krzyża łacińskiego jako trójnawowa bazylika o rozczłonkowanej bryle. Wysoka absyda prezbiterialna z niższym obejściem i z kaplicą oraz z wieżowymi klatkami schodowymi dostawiona jest do krótkiego i wysokiego transeptu z trójkątnymi szczytami, nakrytego dachem dwuspadowym, nad którego centrum wznosi się masywna, ośmioboczna wieża z ostrosłupowym, hełmem z trójkątnymi lukarnami. Od zachodu transept połączony jest z korpusem nawowym, złożonym z nawy środkowej nakrytej dachem dwuspadowym i z naw bocznych z dachami pulpitowymi. Fasadę kościoła zwieńczoną trójkątnym szczytem ujęto dwiema wieżowymi klatkami schodowymi z ostrosłupowymi hełmami. Elewacje kościoła otrzymały detal złożony z: podziału ramowego, z odcinków profilowanego gzymsu, ślepych galeryjek arkadowych z kolumnami i z fryzów arkadowych. Zbliżone formalnie portale w fasadzie oraz w transepcie ujęto uskokowymi, profilowanymi obramieniami, z parami wąskich kolumn z kostkowymi głowicami. Nad portalami rozety. Na poziomie izby dzwonowej ośmiobocznej, masywnej wieży-dzwonnicy w skrzyżowaniu kościoła — biforia z kamiennymi neoromańskimi kolumnami. Powyżej fryz arkadowy, ślepa galeryjka arkadowa i gzyms koronujący. Wnętrze prezbiterium nakryte konchą, otwarte ku skrzyżowaniu kościoła łukiem tęczowym opartym na odcinkach gzymsów. Nawy rozdzielone arkadami złożonymi z ustawionych przemiennie czworobocznych filarów (ze sfazowanymi narożami i z uproszczonymi głowicami), z kolumn (z przewiązkami, z kostkowymi głowicami z dekoracją roślinną) oraz z archiwolt o łuku pełnym, z wgłębnymi obramieniami. Powyżej małe okna o łuku pełnym. Nawy boczne wąskie, ich ściany okienne z płytkimi arkadami złożonymi z pilastrów i z archiwolt o łuku pełnym. Nawy i skrzyżowanie kościoła nakryte drewnianymi stropami naśladującymi stropy belkowe. Z historycznego wyposażenia kościoła zachowane: neogotycki ołtarz główny z końca XIX w., obecnie z wyobrażeniem Marii z Dzieciątkiem, ambona, przebudowana w 2 poł. XX w., organy, prospekt organowy firmy Schlag und Sohne ze Świdnicy (1898 r.) oraz obrazy, rzeźby i neogotyckie konfesjonały z końca XIX w. 

Zabytek dostępny przez cały rok.

Oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 19.09.2018 r.