Na szczególną uwagę w jego wnętrzu zasługuje cenny zespół „marmurowych” epitafiów z XVII-XIX wieku.

Historia

Najstarszy, drewniany kościół w Węgleszynie istniał już w pocz. XIV wieku. Według Jana Długosza między 1367 a 1380 r. na jego miejscu bp krakowski Florian z Mokrska wzniósł obecną, murowaną świątynię. Najpewniej wkrótce po tym założono przy nim parafię pw. św. Andrzeja Apostoła, wzmiankowaną po raz pierwszy w Liber Beneficiorum abpa Jana Łaskiego z lat 1511-23. W zgodnej opinii współczesnych historyków, świątynia nie została odebrana katolikom w 2 poł. XVI w., mimo iż w aktach różnowierczego synodu w Oksie z 1602 r. odnotowano informację o konieczności wysłania duchowego do zboru w Węgleszynie. W 2 poł. XVIII w. kościół odnowiono, a jego wyposażenie wymieniono na rokokowe. W 1840 r. był on w katastrofalnym stanie technicznym, podobnie jak drewniana dzwonnica. W 1843 r. został zamknięty dla wiernych i tegoż roku staraniem Liberty Kochanowskiej rozpoczęto jego remont (wykonano wówczas nowe dachy, zabezpieczono ściany i sklepienia). W 1847 r. dzwonnica groziła zawaleniem, dlatego jej dzwonny zawieszono na drewnianych słupach. W 1858 r. w kościele wzięli ślub rodzice Stefana Żeromskiego - Wincenty Żeromski i Franciszka Katerlanka. Tuż przed 1890 r. dostawiono do niego kruchtę pd. i wymurowano obecną dzwonnicę. W 1892 r. ks. Piotr Jędrychowski uzyskał zgodę na rozbudowę świątyni pod warunkiem, że zachowa jej dawny charakter. Wkrótce po tym powiększono nawę o dwa zachodnie przęsła, a do prezbiterium dobudowano nową zakrystię. Przed 1900 r. nad korpusem nawowym wystawiono nowe sklepienia i dach. Nie ustrzeżono się przy tym błędów, ponieważ już w 1914 r. rozebrano sklepienie, które w 1915 r. zastąpiono betonowym. Kolejne znaczące prace remontowe przy kościele wykonano w latach 1946 i 1977-1980, w czasie ostatnich z nich odnowiono i uporządkowano wnętrze (proj. S. Skibniewski), po czym pokryto je polichromią (proj. W. Szabelskiego). Konserwacje jego wyposażenia przeprowadzono w latach 1981-1985 r. (ołtarze) i 1992 (organy). W latach 2000 i 2015 r. naprawione zostały tynki zewnętrze świątyni, a w 2010 r. odnowiono jej wnętrze. W 2006 r. wyremontowano więźbę i poszycie dachowe zarówno dzwonnicy jak i kościoła.

Opis

Gotycki, orientowany kościół pw. św. Andrzeja to budowla jednonawowa (trzy wsch. przęsła korpusu są gotyckie) z gotyckim wyodrębnionym prostokątnym prezbiterium, zamkniętym prosto, z niskimi i prostokątnymi przylegającymi do niego od wsch.- składzikiem z absydą prostokątne, a od pn.- zakrystią. Przy płd. ścianie korpusu znajduje się niska, kwadratowa kruchta. Kościół wymurowano z cegły i kamienia, w całości wytynkowano oraz opięto skarpami. Nakrywają go dachy: dwuspadowy (nad nawą z wieżową sygnaturką, kruchtą), trójspadowy (nad prezbiterium), pulpitowy (nad zakrystią) i wielospadowy (nad składzikiem). Jego elewacje są skromne, na ich tle wyróżnia się dwustrefowa fasada o trójkątnym szczycie z okulusem na osi i postumentami po bokach, ujęta przyporami, nałożonymi na pilastry. Główne i boczne wejścia do świątyni akcentowane są kamiennymi portalami (w kruchcie do nawy portal gotycki z 3 ćw. XIV w.). Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia: kolebkowe z lunetami (w nawie), kolebkowo-krzyżowe (w zakrystii), kolebkowe (w kruchcie) i strop (w składziku). Wejście z prezbiterium do zakrystii ujmuje kamienny portal z 3 ćw. XIV w. (na jego drzwiach gotycki herb z blachy- Jelita). Wśród ubogiego wyposażenia świątyni godnymi uwagi są trzy późnobarokowe ołtarze z 2 poł. XVIII w., prospekt organowy z 1906 r., chrzcielnica z 1 poł. XIV w., dwa „marmurowe” epitafia o rytych przedstawieniach figuralnych upamiętniające Katarzynę Majową (po 1631 r.) oraz Annę i Marcina Krzelczyckich (po 1657 r.), wykonane przez kamieniarzy chęcińskich, a także „marmurowe” epitafia Michała (zm. 1789), Kazimierza (zm. 1840) i Anny (zm. 1844) Bystrzonowskich z lat 40.-50. XIX w. (oba wyk. Jan Nepomucen Galli?).

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu z proboszczem.

Opr. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 14-03-2016 r.