Jest reprezentatywna dla sztuki jezuickiej XVIII w.

Historia

Szalejów Dolny wzmiankowany po raz pierwszy w 1337 r. W 1523 r. zbudowana tu, z prywatnej fundacji kaplica Św. Anny. Wzniesiona na planie wydłużonego prostokąta, salowa, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Remontowana w 1661 r. Przy niej wykształcony ośrodek pielgrzymkowy. Po 1597 r., kult Św. Anny rozwijany przez jezuitów. Z ich fundacji wzniesione naprzeciw siebie dwie barokowe kaplice pielgrzymkowe: kaplica Św. Anny (1731–1732) oraz kaplica Św. Marii Magdaleny (1734). Obie zaprojektowane przez tego samego architekta. Kaplica Św. Anny zbudowana w formie małego, bezwieżowego kościoła, ścienno-filarowego w wersji wnękowej, z zakrystią oraz z sygnaturką nad prezbiterium. Nad portalem w fasadzie umieszczony balkon-kazalnica, co stosowane w przypadku kaplic pielgrzymkowych nie mieszczących większej liczby pątników. Kaplica Św. Anny zbudowana w duchu schyłkowej fazy baroku wczesnego i z elementami baroku dojrzałego. Z wcześniejszą fazą baroku związane: typ przestrzenny i ujednolicona bryła kaplicy, tablatura, antykizujące popiersia oraz konstrukcja i formy sklepienia. Natomiast w duchu baroku dojrzałego: wklęsłe naroża i wypukłe centrum fasady, podział ramowo-płycinowy, formy spływów szczytu, portal z sarkofagowymi wspornikami naczółka, łuki nadwieszone, formy wydatnego gzymsu koronującego i wsporników balkonu. Przy kształtowaniu wnętrza kaplicy podjęta próba stworzenia jego całościowego ujęcia, ponieważ artykulacja ścian potraktowana też jako dodatkowa oprawa obrazów i rzeźb. To charakterystyczne dla sztuki jezuickiej. Wnętrze kaplicy bogato ozdobione sztukateriami oraz częściowo polichromią wykonaną w 1734 r. przez S. Föckera i C. Lieblicka z Wrocławia. W XVIII w. ośrodek pielgrzymkowy w Szalejowie Dolnym jednym z popularniejszych miejsc kultu Św. Anny na Ziemi Kłodzkiej i poza jej granicami, ale w 2 poł. XIX w. utrata znaczenia. W latach 1817, 1842 i 1902 kaplica remontowana. W 1913 r. jej wnętrze odnowione, a polichromia przemalowana przez malarza A. Schneidera. W końcu XIX w. wykonana kuta balustrada balkonu w fasadzie kaplicy. W 1939 r. przeprowadzona kolejna renowacja polichromii wnętrza kaplicy.

Opis

Kaplice Św. Anny i Św. Marii Magdaleny wzniesione w centrum wsi, w oddaleniu od kościoła, przy głównej ulicy wiejskiej i przy zakolu Bystrzycy Dusznickiej. Zwrócone ku sobie elewacjami frontowymi. Większa kaplica Św. Anny usytuowana na wsch. od kaplicy Św. Marii Magdaleny. Orientowana, murowana, tynkowana, z lekko wyodrębnionym prezbiterium zamkniętym półkoliście, nieco węższym od nawy. Prezbiterium i nawa nakryte wspólnym dachem z drewnianą sygnaturką z baniastym hełmem z latarnią. Wystrój elewacji kościoła ujednolicony. Złożony z kamiennego cokołu, podziału ramowo-płycinowego oraz z profilowanego gzymsu koronującego. Okna o łuku nadwieszonym, w listwowych obramieniach. Fasada z wklęsłymi narożami i wypukłą częścią centralną. W jej osi kamienny, uszakowy portal z tablicą inskrypcyjną, kartuszem i naczółkiem. Nad nim balkon-kazalnica na kamiennych wspornikach, dostępny przez porte-fenetre. Powyżej owalny, kamienny medalion ze znakiem jezuitów. W bocznych partiach fasady pionowe, szerokie, tynkowe pasy ujmujące nisze z kamiennymi figurami Św. Anny i Św. Joachima (po 1732). Fasada zwieńczona wolutowym szczytem z trójkątnym naczółkiem. Podobnie jak elewacje ujednolicone przestrzennie i formalnie wnętrze kaplicy nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Centrum sklepienia prezbiterium ozdobione plafonem w sztukatorskiej oprawie, z przedstawieniem Oka Opatrzności. Łuk tęczowy dekorowany kartuszem w bogatej oprawie, kratką regencyjną, płycinami z ornamentem wstęgowo-cęgowym i malowaną marmoryzacją. W centrum sklepienia nawy pseudolustro z ornamentem wstęgowo-okuciowym i z akantem. W jego polu obramiony, owalny plafon z przedstawieniem Trójcy Świętej. Sześć mniejszych, owalnych plafonów rozmieszczonych na sklepieniu nawy z wizerunkami świętych. Nisze okienne zdobione sztukateriami oraz malowanymi medalionami. W zach. część nawy wbudowany drewniany chór muzyczny z balustradą zdobioną wicią i liściem akantu oraz ornamentem wstegowo-cegowym i kratką regencyjną (2 ćw. XVIII w.). Wyposażenie kaplicy złożone z: barokowych: ołtarza głównego (1753), dwóch podobnych ołtarzy bocznych (ok. 1750), ambony (po 1732 r.), obrazów montowanych w ścianach (ok. poł. XVIII w.) i z neogotyckiego prospektu organowego (4 ćw. XIX w.). Ponadto w kaplicy barokowe rzeźby oraz obrazy olejne (XVIII w.).

Zabytek dostępny przez cały rok.

Opr. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 27-09-2016 r.